پاسخ دبیر کمیسیون کارآموزی کانون وکلای دادگستری منطقه فارس به نقدهای صورت‌گرفته نسبت به اختبار اخیر این کانون

بحران فراموشی رسالت آموزش در کارآموزی وکالت

«نگاهی تحلیلی به پیامدهای سهل‌گیری آموزشی و انتخاباتی‌شدن کارآموزی و اختبار و پاسخ به نقدهای صورت‌گرفته نسبت به اختبار اخیر کانون وکلای دادگستری فارس و کهگیلویه و بویراحمد»

کارآموزی وکالت مرحله‌ای حیاتی در مسیر حرفه‌ی وکالت است؛ جایی که دانش نظری و تجربه‌ی عملی به هم می‌پیوندند و مهارت‌های علمی، استدلالی و حرفه‌ای کارآموزان شکل می‌گیرد.

تا پیش از سال ۱۴۰۰، کارآموزان وکالت در مسیر آموزشی خود تمام توان و تمرکز خویش را صرف یادگیری و کسب مهارت‌های علمی و عملی می‌کردند. فضای کارآموزی در کانون، فضایی آموزشی و تخصصی بود که دغدغه‌ی اصلی آن، ارتقای دانش، آمادگی برای اختبار و ورود شایسته‌ی کارآموزان به حرفه‌ی وکالت محسوب می‌شد.

تصویب «قانون تسهیل صدور مجوزها» موجب افزایش یکباره و غیرقابل پیش بینی تعداد کارآموزان برای کانون ها شد. این افزایش، هرچند می‌توانست فرصتی برای گسترش آموزش و توسعه‌ی حرفه‌ای باشد، اما هم‌زمان تهدیدهایی نیز به همراه داشت. از جمله آنکه کانون‌های وکلا، با توجه به ظرفیت‌های محدود آموزشی، آمادگی لازم برای پوشش چنین حجم گسترده‌ای از کارآموزان را نداشتند. علاوه بر این، از همان آغاز برخی جریان‌ها و اشخاص، با درک نقش تعیین‌کننده‌ی کارآموزان در انتخابات های آتی کانون وکلا، کوشیدند مسیر کارآموزی را از هدف آموزشی و حرفه‌ای آن منحرف کرده و به عرصه‌ای برای فعالیت‌های انتخاباتی خود تبدیل کنند.

بدین‌ترتیب، محیطی که باید تماماً در خدمت آموزش، پرورش علمی و ارتقای مهارت‌های وکالتی می‌بود، به‌تدریج رنگ و بوی جناحی و رقابتی به خود گرفت. نتیجه آن شد که بخش قابل‌توجهی از کارآموزان از آموزش‌های اصولی و کاربردی که حق مسلم آنان بود بازماندند. آنان به جای تمرکز بر رشد علمی، درگیر فضای تبلیغاتی و جبهه‌گیری‌های غیرآموزشی شدند؛ امری که نقشی در ایجاد آن نداشتند، اما از پیامدهایش آسیب فراوان دیدند.

بررسی روند آموزشی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که دوران کارآموزی در آن مقطع، فاقد انسجام محتوایی و سرفصل‌های آموزشی مدون بوده است. در حالی که لازم بود کارآموزان از ابتدایی‌ترین مسائل عملی مرتبط با طرح دعوا و دفاع تا پیچیده‌ترین موضوعات حرفه‌ای آموزش ببینند، متأسفانه این مهم نادیده گرفته شد و آموزش‌ها عمدتاً به شیوه‌ای سنتی و تئوری‌محور و در حد رفع تکلیف برگزار گردید. شگفت‌آورتر آنکه برخی از مسئولان وقت که در ایجاد این وضعیت نقش داشتند، اکنون با نادیده‌گرفتن واقعیت‌ها، می‌کوشند ضعف‌های آموزشی گذشته را به گردن دیگران بیندازند.

اختبار نیز، که روزگاری مهم‌ترین میدان سنجش دانش و توانایی کارآموزان بود و نتیجه‌اش بازتاب‌دهنده‌ی میزان کوشش و تسلط علمی آنان محسوب می‌شد، از این فضای ناموزون مصون نماند. سخت‌گیری منطقی و علمی سال‌های پیشین جای خود را به تساهل و تسامحی داد که هدفش بیش از آنکه ارتقای سطح علمی باشد، جلب رضایت و کسب محبوبیت صنفی و انتخاباتی بود.

به‌تدریج، صحنه‌ی رقابت علمی جای خود را به عرصه‌ای برای کسب رأی داد و قربانیان اصلی این روند، کارآموزانی بودند که با هزاران امید وارد کانون شده بودند تا بیاموزند و در آینده آموخته‌های خود را در مسیر دفاع از حقوق مردم به‌کار بندند. از سوی دیگر، برخی که خود را دلسوز کارآموزان می‌خواندند، با پایین‌آوردن سطح استانداردهای آموزشی و سهل‌گیری در اختبار، در عمل بزرگ‌ترین ظلم را در حق آنان روا داشتند؛ زیرا با این سیاستِ ظاهراً حمایتی، فرصت یادگیری واقعی و رشد حرفه‌ای را از کارآموزان گرفتند.

اکنون که با نگاهی جامع و مبتنی بر منطق حرفه‌ای، تلاش شده است تا معیارهای علمی احیا و ارزش آموزش و اعتبار اختبار بازتعریف گردد، بار دیگر شاهد موجی از مخالفت‌ها هستیم.

انتقادات اخیر نسبت به نتایج اختبار، صرفاً بر مبنای تعداد پذیرفته‌نشدگان مطرح شده است، بدون آنکه سؤالات و پاسخ‌نامه‌های کارآموزان به‌صورت دقیق و کارشناسی بررسی شود. این در حالی است که در پاسخ به پرسش‌های آزمون، مواردی مشاهده شده که نشان از ضعف شدید مفهومی و خلأهای آموزشی دارد؛

بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد که با توجه به ضعف‌های آموزشی کارآموزان ورودی سال ۱۴۰۰، سؤالات اختبار اخیر نسبت به ادوار گذشته ساده‌تر بوده و اغلب از تکراری‌ترین و پایه‌ای‌ترین مباحث انتخاب شده است. که در جای خود با ذکر جزئیات دقیق قابل بررسی و تحلیل است.

یکی از علل اصلی دیگر این وضعیت، نبود سرفصل‌های آموزشی مدون و هدفمند در دوره‌ی گذشته‌ی مدیریت آموزشی کانون و عدم ایجاد اشتیاق لازم در کارآموزان برای ترغیب آنها به آموزش بوده است؛ امری که اثر آن در نتایج اختبار اخیر به‌روشنی قابل مشاهده است.

خوشبختانه در دوره‌ی فعلی کمیسیون کارآموزی کانون وکلای دادگستری منطقه‌ی فارس، این کاستی‌ها شناسایی و برطرف شده است. سرفصل‌های علمی و کاربردی جدیدی طراحی گردیده تا فرآیند آموزش کارآموزان به‌صورت نظام‌مند و اصولی دنبال شود. کارآموزان نیز با درک اهمیت این برنامه‌ریزی آموزشی، با اشتیاق در کلاس‌ها حاضر می‌شوند و از هم‌اکنون با پیگیری و هدف گزاری خود را برای موفقیت در اختبارهای آینده آماده می‌سازند. بی‌تردید آثار مثبت این تحول در ارزیابی‌های آتی نمایان خواهد شد.

در همین چارچوب، اختبار اخیر (برخلاف ادعاهای مطرح‌شده) از استانداردهای لازم برخوردار بود:

• سؤالات با مشارکت جمعی از اساتید و وکلای پیشکسوت، متناسب با سطح آموزشی کارآموزان طراحی شد (که به‌زودی در دسترس عموم همکاران قرار خواهد گرفت).

• محتوای آزمون علمی، کاربردی و منطبق با واقعیت‌های حرفه‌ی وکالت و سطح علمی کارآموزان بود.

• برگه‌ها به‌صورت کددار تصحیح شدند تا از هرگونه اعمال سلیقه جلوگیری شود.

• ارزیابی بر اساس شاخص‌های واقعی حرفه‌ی وکالت (شامل دانش، استدلال، قدرت تحلیل، فن بیان و توان انتقال مفاهیم) و متناسب با سطح آموزشی کارآموزان انجام گرفت.

• هیچ‌گونه سخت‌گیری غیرمنطقی اعمال نشد؛ چنان‌که تعدادی از کارآموزان با معدل‌های بالا و حتی نمرات ۲۰ در چند درس، رتبه‌های برتر اختبار را کسب کردند.

با این حال، به جای استقبال از این بازگشت به اصول علمی و اعتراف به ضعف مدیریت آموزشی گذشته، برخی منتقدان به جای نقد منصفانه، کمیسیون کارآموزی و هیأت اختبار را مورد حمله قرار دادند. آنان به جای پذیرش مسئولیت ضعف‌های ساختاری خود و تحسین اصلاح مسیر آموزشی در دوره فعلی، کوشیدند نتایج اختبار را متوجه برگزارکنندگان آن سازند.

پاسخ‌های کارآموزان در این آزمون نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، این باور نادرست شکل گرفته بود که صرف حضور در اختبار برای موفقیت کافی است؛ در حالی که اساس حرفه‌ی وکالت بر علم، تمرین، تحقیق و کوشش مستمر استوار است. لازم است محیط آموزشی کارآموزی به‌گونه‌ای طراحی شود که آموزش، محور اصلی این دوره باشد، نه مسائل حاشیه‌ای دیگر.

سخن پایانی

اختبار اخیر، هرچند برای برخی تلخ بود، اما نقطه‌ی عطفی در بازگشت به مسیر درست است، مسیری که در آن علم، تلاش و شایستگی معیار قضاوت است، نه مناسبات و اهداف دیگر.

احیای شأن اختبار و بازتعریف جایگاه آموزش، نه تنها به نفع کارآموزان، بلکه به سود جامعه‌ی وکالت و در نهایت به نفع عدالت است.

جامعه‌ای که وکلای دانا، توانمند و حرفه‌ای تربیت می‌کند، در حقیقت به خود و به مردمش خدمت کرده است.

احسان فرهادی
دبیر کمیسیون کارآموزی کانون وکلای دادگستری فارس و کهگیلویه و بویراحمد