حمایت کیفری از «میراث فرهنگی» در دیوان بین المللی کیفری

برای نخستین بار در حقوق بین‌الملل، دیوان بین‌المللی کیفری رأی به جبران خسارت تخریب میراث فرهنگی داد

«آکادمی علوم جنایی» نهادی پژوهشی در دانشکده حقوق دانشگاه فردوسی است که در جهت افزایش تبادلات علمی میان نخبگان و فعال‌تر کردن فضای نظریه‌پردازی در عرصه علوم جنایی، نشست‌هایی را در آخرین سه‌شنبه هر ماه تحصیلی برگزار می‌کند. در نشست پنجم این آکادمی دانشجوی  مقطع دکتری، «زهرا فرهادی آلاشتی» به ایراد سخنرانی در باب یک سنت‌شکنی در عرصه حقوق بین‌المللی کیفری پرداخت.

فرهادی در ابتدای سخنان خود میراث فرهنگی را یکی از بزهدیدگان مظلوم جنگ‌ها و مخاصمات داخلی و بین‌المللی برشمرد و اظهار داشت که علی­رغم رسیدگی محاکم به جرم «هدایت عمدی حملات علیه اموال فرهنگی»، هیچ‌یک از آنها به موضوع جبران خسارت قربانیان ورود نکرده بودند. او اضافه کرد: با گسترش دامنه حمایت از میراث فرهنگی در دهه‌های اخیر و به موازات فعالیت کنش‌گران غیر رسمی، کنش‌گران رسمی نیز درصدد گسترش حمایت از اموال فرهنگی برآمدند. از این‌رو دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) با ورود به وضعیت تخریب میراث فرهنگی در شهر تاریخی «تیمبوکتو» (از شهرهای کشور مالی) راه را برای حمایت کیفری از میراث جهانی هموارتر کرد.

 این نویسنده حقوقی در شرح جرایمی که در قلب اسلامی آفریقا (تیمبوکتو) رخ داده، بیان کرد: دو گروه اسلام‌گرای افراطی به نام «انصارالدّین» و «القاعده» در مغرب اسلامی، برای مدت کوتاهی بر این شهر مسلط شدند و در صدد اجرای احکام اسلامی در مقر تحت استیلاء خود بر آمدند. یکی از اعضای ارشد انصارالدین «احمد الفقی المهدی» بود که در خطبۀ نماز جمعه به تمسخر پرستش مقبره­های موجود در شهر پرداخت. با توجه به دفاعیات مؤثر دادستان دیوان خانم «فاطو بنسودا»، قضات این محکمه به این نتیجه رسیدند که رابطۀ سببیت بین تهییج و تحریک المهدی در این سخنرانی و تخریب ابنیه تاریخی وجود داشته و طرفداران تندروی این شخص با شنیدن صحبت‌های وی ۹ مقبره و یک مسجد را (که به جز یکی، بقیه جزو آثار جهانی ثبت شده در یونسکو بودند) تخریب جزئی و کلی کردند.

«فرهادی» پذیرش اتهامات توسط «المهدی» را به عنوان یکی از اولین‌های دیوان قلمداد نمود و افزود: برای نخستین بار در تاریخ رسیدگی‌های دیوان بین‌المللی کیفری، متهم جرایم انتسابی را پذیرفته و از ساکنان تیمبوکتو و دیگر قربانیان رسماً پوزش خواست.

در انتهای این نشست سخنران مراسم به ذکر برخی از پیامدهای رأی تاریخی دیوان در این پرونده پرداخت و گفت: «المهدی» تنها یکی از جنایتکاران جنگی است که میراث فرهنگی را آماج کوته­نظری­های خود قرار داده است. برخورد قاطع دیوان در پرونده مذکور، چه بسا نویدبخش اتمام بی­کیفرمانی، مرمّت و احیای میراث فرهنگی تخریب‌شده در جنگ­های رخ داده در یمن، عراق و افغانستان باشد. از این‌رو راه برای تعقیب چنین مجرمینی که در جهان کم نیستند، هموارتر شده است. از سوی دیگر قضات دادگاه در این پرونده چندین گام از محاکم پیشین فراتر رفته و با شکستن تابوی عدم امکان جبران «خسارت تخریب میراث فرهنگی» حکم به جبران خسارت مادی، معنوی و نمادین دادند. از جمله این جبران خسارت‌ها الزام به پرداخت مبلغ دو میلیون و هفتصد هزار یورو جهت جبران خسارت مادی و پرداخت ۱ یورو به‌عنوان جبران خسارت نمادین به یونسکو (به‌عنوان نماینده جامعه جهانی) می‌باشد که در نوع خود بی‌سابقه بوده است.