استناد پذیری ادله دیجیتال؛ به عنوان سند زنده‌ شفافیت در انتخابات الکترونیک (آنلاین – آفلاین)

استناد پذیری ادله دیجیتال؛ به عنوان سند زنده‌ شفافیت در انتخابات الکترونیک (آنلاین – آفلاین)

یک سؤال ساده: وقتی به نتایج انتخابات اختلاف وارد شد، تنها سند معتبر چیست؟

در روش کاغذی: صندوق‌های مهر شده که که در صورت جابجا کردن برگه‌ها یا دستکاری صندوق اثبات آن با صعویت همراه خواهد شد و حتی ممکن است برگه‌ها تا زمان شمارش دست‌نخورده به نظر برسند، اما احتمال وقوع اقدامات متقلبانه مثل جا زدن برگه‌ی تقلبی یا حذف تعدادی از برگه‌ها پیش از شمارش وجود دارد.

در روش الکترونیک: ردپای دیجیتال، ‌مثل دوربین مداربسته‌ی تمام‌عیار، هر لحظه از فرایند را ثبت می‌کند از احراز هویت رأی‌دهنده تا ثبت نهایی رأی. این ردپا شامل اطلاعاتی است که نه‌تنها ملاک بررسی‌های بعدی قرار می‌گیرد، بلکه به‌صورت ادله الکترونیکی (مثل یک دفتر یادداشت) در اختیار هیات نظار قرار می‌گیرد تا خیالشان از اصالت فرایند راحت باشد.

سوال بعدی؛ چرا داده‌های الکترونیک بعنوان سند زنده میتوانند تلقی بشوند؟

برای پاسخ به چنین سوالی باید بصورت قدم به قدم ، مزایای روش الکترونیک نسبت به سیستم سنتی توضیح داده شود تا به این نتیجه برسیم که هر مرحله چگونه در روش الکترونیک قابل‌ردیابی و ضدتقلب می‌شود:

در سیستم الکترونیک (مدرک دیجیتال)

در احراز هویت الکترونیکی هنگام ورود به سامانه بعد از درج کد ملی یا شناسه کاربری، کد OTP (پسورد لحظه‌ای) به تلفن همراه رأی‌دهنده، ارسال میشود

هر بار که کاربر وارد سامانه می‌شود، سیستم یک «توکن موقتی» (Session Token) ایجاد می‌کند.

زمان دقیق ورود در هر ثانیه ثبت می‌شود.

امضای دیجیتال برای تأیید نهایی هویت فرد ثبت میشود.

همه‌ی این موارد در یک فایل لاگ (Log File) رمزنگاری شده نگه داشته می‌شود تا اگر کسی بخواهد جعل کند یا دسترسی غیرمجاز داشته باشد، همه‌‌چیز ثبت شده باشد.

در سیستم سنتی (رای کاغذی)

امضای دستی رأی‌دهنده روی فرم ثبت‌نام درج میشود

در همه حوزه‌های رایگیری از مهرهایی برای تأیید فرایندهای انتخابات استفاده می‌شود.

هیچ زمان واقعی فرایندهای ورود به امتخابات تا خروج از آن ثبت نمی‌شود.

تشخیص هویت از طریق پروانه یا سایر مدارک شناسایی میتواند چالش برانگیز باشد و هیچ لاگ دیجیتال معتبری برای اثبات تقلب وجود ندارد.

ثبت رأی در شیوه الکترونیکی؛

رأی پس از انتخاب گزینه‌ها، بلافاصله با کمک الگوریتم هش به یک مقدار یکتا تبدیل می‌شود

این هش به‌عنوان نماینده‌ی «محتوای رأی» در پایگاه داده ذخیره می‌شود.

هر تغییر در رأی (حتی یک کاراکتر اضافی یا کم شدن یک حرف) باعث تغییر کامل هش می‌شود، لذا غیرقابل‌تغییر است.

سیستم هم‌زمان لاگ «شناسه تراکنش » را ایجاد و ذخیره می‌کند.

اگر سامانه به بلاک‌چین مجهز باشد، هر تراکنش به بلوک جدید اضافه می‌شود و در نتیجه تمام زنجیره‌ی تراکنش‌ها غیرقابل‌دستکاری می‌گردد.

ثبت رأی در شیوه سنتی؛

رأی‌دهنده برگه را داخل صندوق می‌اندازد.

تا زمان شمارش، ممکن است کسی بتواند بدون ثبت زمان دقیق اقدام به جابجا کردن برگه‌های رأی یا جا زدن برگه‌ی تقلبی کند.

ممکن است اگر کسی تصمیم بگیرد برگه‌ها را قبل از شمارش جابه‌جا یا کم و زیاد کند، هیچ نشانه‌ی دیجیتالی از این دستکاری وجود ندارد.

شمارش در شیوه الکترونیکی؛

الگوریتم خودکار جمع‌آوری آرا بصورت اتوماتیک‌اجرا می‌شود.

هر بار که یک رأی وارد مرحله‌ی شمارش می‌شود، یک لاگ خط‌به‌خط در فایل ذخیره می‌گردد.

لاگ شامل «شناسه تراکنش»، «زمان دقیق شمارش»و «نتیجه شمارش برای هر کاندیدا»مجزا است.

نتیجه‌ی نهایی قابل‌بازبینی است و سیستم می‌تواند آمار خطا یا مغایرت را در لحظه شناسایی کند.

شمارش در شیوه سنتی:

هیات نظار باید ورق به ورق برگه‌ها را بشمارند.

همواره خطاهای انسانی طبق مشاهدات میدانی در شمارش دارد.

کسی که شمارش را ثبت می‌کند، می‌تواند اشتباه تایپی کند یا مقادیر را نادرست جمع بزند.

هیچ لیست قابل‌پیگیری از زمان دقیق یا نحوه‌ی ثبت هر برگه وجود ندارد.

بازشماری در شیوه الکترونیکی؛

همه‌ی آرای اصلی در بانک اطلاعات امن ذخیره میشوند.

کافی است مدیر سامانه با یک کلیک «داده‌های خام رأی‌ها» را فراخوانی کند.

سیستم بازشماری خودکار را بدون دخالت انسانی اجرا می‌کند و نتیجه را با نسخه‌ی قبلی مقایسه می‌کند.

اگر از بلاک‌چین استفاده شده باشد، بازشماری هر بلوک قابل‌ردیابی است و هر تغییر یا تفاوتی در وضعیت هش‌ها به‌وضوح مشخص می‌شود.

بازشماری در شیوه سنتی؛

به‌جای بازکردن صندوق‌ها، ناظران مجبورند برگه‌ها را جست‌وجو و مرتب کنند و اگر آرایی دارای نشان و علامت باشند، ممکن است تعدادی برگه رای ابطال شود که این یک فرایند اضافی است

احتمال مفقود شدن یا حذف برگه‌های اصلی یا اضافه کردن برگه‌های جعلی در این روش بسیار بالاست.

برگه‌هایی که پاره یا خط‌خورده‌اند، ممکن است «قابل‌شمارش» نباشند یا مشمول اختلاف نظر شوند.

گاهی هیچ ضمیمه‌ای برای تشخیص دقیق برگه‌های اصلی از برگه‌های اضافه‌شده وجود ندارد.

ردیابی تخلف در شیوه الکترونیکی:

IP Address و موقعیت جغرافیایی (Geolocation) هر رأی‌دهنده هنگام ثبت رأی در لاگ میتواند مشخص بشود.

اگر فردی بخواهد از یک IP غیرمجاز یا VPN ناشناس رأی بدهد، سیستم میتواند «هشدار»‌تولید کند.

سطوح دسترسی؛ چه کسی به سرور ورود کرده، در چه تاریخی و در چه ساعتی، و چه فایل‌هایی را تغییر داده است.

امضای دیجیتال مسئولان در لحظه‌ی تأیید نتایج، امکان شناسایی هرگونه سوءاستفاده از امتیازات مدیریتی را فراهم می‌کند.

در نهایت، اگر هر دوره‌ زمانی یا هر رکوردی دستکاری شود، هش‌ها تغییر کرده و این تفاوت به صورت خودکار توسط سیستم تشخیص داده می‌شود.

ردیابی تخلف در شیوه سنتی:

اگر تقلبی رخ بدهد (مثل جابجا کردن برگه‌ها، حذف تعدادی رأی یا جا زدن برگه‌ی تقلبی)، هیچ اثری غیر از شهادت مکتوب یا شفاهی وجود ندارد.

حتی اگر هیات نظار معتمد نباشد، نمی‌توان اثبات کرد چه کسی یا چه زمانی «برگه‌ها را ناپدید» یا از صندوق خارج کرده است.

هیچ «ثبت ثابتی» از دسترسی افراد به انبار برگه‌ها یا صندوق‌ها نیست؛ اگر برگه‌ها قبل از رأی‌گیری صرفاً کنار گذاشته شوند یا تعدادی از آن‌ها حذف شود، هیچ مدرک روشنی برای بررسی باقی نمی‌ماند.

بنابر این یک‌نکته کلیدی که میتوان در نظر گرفت اینست: داده‌های دیجیتال مانند «کارآگاه نامرئی» عمل می‌کنند؛ هر قدمِ انجام‌گرفته ثبت می‌شود و هیچ‌کس نمی‌تواند در آن دست ببرد بدون اینکه جای پایی از خود بر جای بگذارد.

اما یک نگرانی مهم وجود دارد:

اگر سیستم الکترونیک ایراد داشت، آیا اعتماد عمومی آسیب نمی‌بیند؟

این دغدغه را از دو جنبه بررسی کرده‌ام:

ایرادات فنی (Technical Bugs یا Vulnerabilities):

هر سامانه‌ی نرم‌افزاری ممکن است باگ یا آسیب‌ پذیری داشته باشد.

اما این ایرادات «قابل‌رفع» هستند: تیم نرم‌افزاری می‌تواند در مواجه با ایرادات نسخه سامانه را به‌روزرسانی کند، و یا قبل از برگزاری انتخابات آزمون‌های نفوذ انجام دهد و امنیت شبکه را تقویت کند.

حضور ناظران مستقل دانشگاهی یا شرکت‌های امنیتی، به‌عنوان «هشدار دهنده» و «ارزیاب امنیتی»، کمک می‌کند مشکلات زودتر شناسایی و برطرف شوند.

بنابراین: ایرادات فنی در یک سیستم الکترونیک، «بهانه‌ای برای بازگشت به روش‌های قدیمی» نیست؛ بلکه هشداری است برای اینکه ساختارها را با قوی‌ترین استانداردهای امنیتی و شفافیت طراحی و اجرا کنیم. در حالی که ریسک‌های روش سنتی (مثل جابجا کردن برگه‌ها یا حذف و اضافه بی‌مدرک رأی‌ها) «ذاتی و غیرقابل رفع» است.

سخن پایانی: تحول، توقف‌بردار نیست!

هر نوآوری در تاریخ بشر، از قطار بخار گرفته تا اینترنت ابتدا با شک و تردید مواجه شد. انتخابات الکترونیکی نیز در آغاز چالش‌هایی پیش‌روی خود دارد؛ اما هیچ‌کدام از این چالش‌ها نمی‌تواند مزیت‌های بی‌بدیل آن را نادیده بگیرد.

عدم تمرکز: با استفاده از فناوری بلاک‌چین یا سامانه‌های توزیع‌شده، قدرت نظارت و تأیید صحت به ناظران متعدد واگذار می‌شود.

سرعت و دقت در اعلام نتایج: شمارش آرا در چند دقیقه با دقت بسیار بالا انجام می‌شود و امکان اشتباه انسانی یا دستکاری (مثل جابجایی برگه یا جا زدن رأی جعلی) به حداقل می‌رسد.

تضمین حق رأی آزاد: با احراز هویت قوی و رمزنگاری پیشرفته، امکان خرید و فروش رأی یا هدایت غیرقانونی رأی‌دهنده تقریباً منتفی می‌شود.

افزایش اعتماد مردم: وقتی هر عضو می‌داند می‌تواند ردپای دیجیتال رأی خود را در هر لحظه بررسی کند، با اطمینان‌خاطر بیشتری در انتخابات شرکت می‌کند و از هرگونه شائبهٔ دستکاری خیالش راحت است.

فلذا با بهره‌گیری از قواعد استناد پذیری اذله الکترونیکی، مدرک دیجیتال در انتخابات، مانند دفتر ثبت زمین‌ها در قرن ۲۱ است؛ غیرقابل انکار، بسیار دقیق و همیشه قابل استناد است. این فقط یک تحول فناورانه نیست، بلکه انقلابی در شفافیت است. وقتی پای شفافیت و اعتماد عمومی به میان می‌آید نباید ترسی از تغییر داشت، بلکه باید با قوی‌ترین استانداردها وارد کار شد و نشان داد که ما به «حق رأی آزاد» و «حق اطلاع‌رسانی دقیق» بیش از هر چیز اهمیت می‌دهیم.

همکاران گرامی مدیران، وکلا و کارآموزان کانونها، اکنون زمان آن رسیده که با هم گامی بزرگ در راه دموکراسی شفاف برداریم. انتخابات الکترونیکی فقط یک گزینه نیست؛ یک ضرورت است که استنادپذیری فرایندهای آن نیازمند چارچوب‌های آئین‌نامه‌ای معتبر و مصوب است. اگر امروز از آن غفلت کنیم، فردا دیر است و اعتماد از دست‌رفته را نمی‌توان به‌سادگی بازگرداند.