ویژگی های نقد و خصوصیات منتقد با نگاهی به رویکرد مرحوم مسعود جوادیه

وکلاپرس- یک وکیل دادگستری ضمن ارائه تعریف نقد و خصوصیات مهم یک منتقد، به تشریح رویکرد انتقادی مرحوم وکیل مسعود جوادیه در بررسی عملکرد کانون های وکلای دادگستری پرداخت.

نقد روشمند یک شیوه بررسی آگاهانه است که حاصل آن علاوه بر تعامل دو طرف، سازندگی و پیشرفت بیشتر است. از آنجا که یکی از بزرگترین آسیب های اجتماعی کشورهای توسعه نیافته، فقر فرهنگی در زمینه نقد سازنده و انتقاد پذیری است، کانون های وکلای دادگستری نیز از این قضیه مستثنی نیستند.

ازجمله منتقدان عملکرد کانون های وکلای دادگستری، مرحوم وکیل مسعود جوادیه بود؛ وکیلی که با زبان طنزگونه و گاهی تلخ رفتار و عملکرد مدیران نهاد وکالت را به نقد می‌کشید.

بیشتر بخوانید: ضرورت محرم دانستن وکلا از سوی مدیران

با توجه به آنکه وکیل جوادیه اوایل آذرماه سال ۹۸ درگذشت، به همین بهانه پایگاه خبری وکلاپرس گفت و گویی با وکیل سید مصطفی طباطبایی( فعال صنفی و از دوستان مرحوم مسعود جوادیه) ترتیب داده است که در ادامه آن را خواهید خواند.

ابتدا خود را معرفی کنید.

سیدمصطفی طباطبایی، عضو کانون وکلای دادگستری مرکز هستم که برخی مرا به «طبا» می شناسند. ۱۵ سال سابقه وکالت دارم و هم اکنون دانشجوی دکتری حقوق دانشگاه تربیت مدرس هستم. تا سال ۱۳۹۳ به طور جدی فعالیت صنفی نداشتم تا اینکه با وجود شبکه های اجتماعی در فضای مجازی مباحثی شکل گرفت.

چه تغییری در فرآیند رسانه ها صورت گرفت که به فعالیت صنفی علاقمند شدید؟

به قول سعدی: «تا متکلم را کسی عیب نگیرد، سخنش صلاح نپذیرد» سابق بر این و در رسانه‌های یک سویه، امکان اصلاح عیب گوینده وجود نداشت و همین مسئله سبب استفاده از این نوع رسانه ها برای ایجاد جامعه توده‌وار و گلّه‌ای شده بود.

خوشبختانه با پیشرفت رسانه های دوسویه، امکان ابراز نظر فراهم شد. در مراحل بعدی افزایش سرعت گفت و گو و پرسش و پاسخ در برخی رسانه های تعاملی جدید -موضوعی که حتی در شبکه های اجتماعی گذشته مثل فیسبوک نبود- تغییراتی در سطح تعامل دوسویه ایجاد کرد.

بیشتر بخوانید: نقد عملکرد وکلاپرس در گفت و گو با دکتر عیسی امینی

وجود این شبکه های اجتماعی سبب شد هرکس که حرف می زند امکان و بلکه التزام به شنیدن نیز داشته باشد؛ موضوعی که همواره فضای صنف ما را تحت سلطه داشته است، نبود فرصت صحبت کردن و شنیده شدن برای عده ای از اعضای صنف (همانند وکلای جوان و وکلای مستقل) بوده است.

پیشگامان بحث آزادی بیان به ضرورت وجود رسانه مستقل و بهره گیری تعامل رسانه ها و… پی بردند. در همین راستا تلاش کردم شیوه خاصی را از طریق ایجاد گفت و گوی مستقیم، بی واسطه و بدون امکانات خارجی بین اعضای صنف پیگیری کنم. هدف از این گفت و گوها تشویق افراد صنفی و وکلا به ارائه سخن و نظر بود.

از نظر شما نقد چه خصوصیاتی دارد؟

ابتدا لازم می دانم نقد را تعریف کنم؛ منظور من از نقد ارزیابی هرچیز بر اساس برآیند نقاط مثبت و منفی آن است و  در ترازوی نقد و بررسی با تشخیص واقعیت‌ های موجود و تعیین یا پیش‌فرض ارزش های ناقد یا جامعه و یا مورد ادعا یا مقبول موضوع نقد، نقاط منفی و مثبت  موضوع در نظر گرفته می شود و نتیجه حاصل از آن همه جانبه است. متاسفانه نقد در کشور ما همیشه جنبه منفی دارد و با جرح -که به معنای زیر سوال بردن عدالت است و نوعی حمله به شخصیت گوینده محسوب می‌شود- مساوی گرفته می شود.

برخی به اشتباه تصور می کنند کسی که نقد می کند باید راه حل هم ارائه بدهد، درحالیکه معتقدم صرف نقد می تواند کمک کننده باشد و قرار نیست کسی که آتش را می‌بیند و اطلاع‌رسانی می‌کند خودش آتش‌نشانی بداند.

مقدمه ورود به مبحث نقد این است که بپذیریم همیشه همه حقیقت نزد ما نیست. همچنین الزاما داشتن نقاط منفی به معنای حذف شخص نیست چرا که هیچکس بی عیب نیست. این دیدگاه خطرناکی است که نباید اجازه بدهیم بروز و ظهور یابد.

مهم ترین مولفه ها و خصوصیات یک منتقد چیست؟

به نظرم داشتن ۴ خصوصیت برای هر منتقدی الزامی است. نخست اینکه منافع شخصی در نظر گرفته نشود. معمولا منافع اشخاص سبب ندیدن عیوب یا خوبی ها می شود و سازمان قدرت با همین رویکرد می تواند با ارائه تسهیلات افراد را تطمیع کند. در همین خصوص معمولا سازمان ها «افراد دلال یا استعدادیاب» دارند که کارشان تطمیع افراد است.

دوم: نداشتن ترس و غلبه بر آن است. ترس سبب چشم پوشی می شود. Euphemism یا حسن تعبیر (یعنی هنر خوب بیان کردن موقعیت های بد) از نتایج همین موضوع است که در منتقدین ترسان رواج دارد. در همین راستا قدرتمندان «افراد چماق دار و گروه فشار» دارند که کارشان تشدید ترس در افراد است. شجاعت سبب می شود با تمام تهدیدها به نوعی برخورد کنید که مشکلی برایتان ایجاد نشود. تاکید می کنم «جسارت» و «تهور» متفاوت با شجاعت است در شجاعت نوعی عاقبت اندیشی و پختگی وجود دارد.

بیشتر بخوانید: علت اتخاذ بسیاری از تصمیمات نادرست توجه نکردن به نظر بدنه صنف وکالت است

سوم، فریب نخوردن و زیرکی است. منتقد باید پشت هر قضیه را ببیند. در همین راستا سازمان ها «روابط عمومی» دارند که کارشان ایجاد شرایط دروغین برای نمایش چهره بزک کرده و غیرواقعی است.

چهارمین خصوصیت منتقد، شکیبایی و صبر است؛ منتقد باید امید به شرایط بهتر داشته باشد. در همین راستا سازمان ها همانند شخصیت «گلام» در کارتون سفرهای گالیور که تکیه کلام معروف «من می دونم…» داشت افرادی را دارند که همدلی مصنوعی می کنند و تلاش می‌کنند تا هر نوع امید به بهبودی را با جملاتی مانند «تا بوده همین بوده» «این جامعه درست شدنی نیست» در منتقدین از بین ببرند.

رفتار کانون های وکلا را در مواجهه با نقدپذیری چگونه ارزیابی می کنید؟

غالبا هیچ کس دوست ندارد نقاط منفی عملکردش دیده شود. اما دوستان کانون باید بپذیرند و بدانند هر چه قدر هم که شرایط خوب باشد، همچنان فرصت برای بهتر شدن وجود دارد. بنابراین نقد کردن به منزله حذف اشخاص نیست و با اصلاح شرایط بهتر خواهد شد.

رویکرد مرحوم مسعود جوادیه را در نقد عملکرد کانون ها چگونه ارزیابی می کنید؟

آشنایی ما وکیل جوادیه به حدود سال ۹۳ بر می‌گردد و این آشنایی نیز از طریق فضای مجازی شکل گرفت و به دوستی در فضای حقیقی تبدیل شد و با وجود فراز و فرودهای فراوان و اختلاف‌نظرهای زیاد نکات مشترکی با هم داشتیم؛ ورود من به مسائل صنفی با تشویق مرحوم مسعود جوادیه بود.

او انسانی پرانرژی و زیرک بود و خصوصیات اصلی یک منتقد را داشت. هرچند بسیار مورد جفا قرار گرفت اما همواره به بهبود شرایط امیدوار بود. اگر بخواهیم با چهار معیاری که پیشتر گفتیم او را بسنجیم مهمترین خصوصیت منفی بارز او، نداشتن صبر و عجول بودن وی بود؛ زیرا گاهی همین عجله او برای بهبود شریط، اوضاع را بدتر می کرد.

بسیار تلاش شد که او را بترسانند اما هیچ گاه ندیدم که بترسد. امثال مرحوم مسعود جوادیه بسیار اندک هستند. جوادیه آنچه را که فکر می کرد درست است، می گفت و مداهنه نمی کرد.

 البته گاهی اشتباه می کرد و در اکثر موارد اشتباهش را می پذیرفت. تقریبا هیچ گاه براساس منافعش کسی را نقد نمی کرد و با توجه به سن و سابقه وکالت و شرایط کاری نیاز چندانی به دیده شدن نداشت. مجموع این اوصاف از او منتقدی افسانه ای ساخته‌ بود.

بیشتر بخوانید: وکیل عباس زرگر: دود آتش تخریب استقلال دادسرای و دادگاه انتظامی وکلا به چشم جامعه وکالت می‌رود

مرحوم جوادیه الگوی خوبی برای منتقد صنفی است؛ مهم ترین نقطه ضعف جامعه ما بعد از حمله مغول، دورویی و تملق است؛ یکی از تاثیرات خوب زندگی در آلمان بر مرحوم جوادیه همین دوری از تملق و ریاکاری بود. حتی کسانی که مورد انتقاد جوادیه بودند جسارت او را تحسین می‌کردند.

مرحوم مسعود جوادیه همواره تلاش می کرد از طریق رشد ساختارها در صنف تغییر ایجاد کند. بر تشکیل کمیسیون بانوان و حضور وکیل‌بانوان در صنف همواره تاکید داشت چون معتقد بود با حضور وکلای خانم شاهد مشارکت نصف وکلا در سرنوشتشان هستیم.

سلسله مصاحبه های او با افراد صنفی در قالب «صندلی داغ» الهام بخش بسیاری از وکلا برای مصاحبه و… بود. به نظرم حتی فعالیت رسانه هایی مثل وکلاپرس نیز نتیجه همین تلاش ها بوده است.

سخن آخر؟

باور کنیم هدف از انتقاد حذف کسی نیست بلکه حذف نقاط منفی همانند فرقه گرایی است. نقد قبل از هر چیزی به معنای اهمیت دادن و دوست داشتن موضوع نقد برای منتقد است. نتیجه نقد به تخریب موضوع نقد نیست نیست بلکه برای بهتر عمل کردن است. مولوی در مثنوی معنوی نقد عملکرد را همانند تکاندن و چوب زدن به فرش می‌انگارد که در واقع این چوب به گرد و خاک فرش زده می شود و نه خود فرش.

باید تلاش کنیم همبستگی اجتماعی بین صنف تقویت شود و این دیدگاه حذف اندیشی اصلاح شود. من به نسل جوانی که وکیل هستند و به عشق عدالت وارد مسیر شده اند، امید دارم که علیرغم همه دشواری ها به نتیجه خواهند رسید.