نگاهی به دفاعیات وکیل هانری رولن در دعوای ایران و انگلیس بر سر نفت

وکلاپرس- ۱۹ خرداد ۱۳۳۱، دادگاه لاهه شاهد حضور دکتر محمد مصدق و وکیل هانری رولن، برای دفاع درخصوص مسئله نفت ایران بود.

به گزارش وکلاپرس، ۱۹ خرداد ۱۳۳۱، دادگاه لاهه پس از اتمام جنگ دوم جهانی برای اولین بار شاهد حضور یک نخست وزیر(دکتر محمد مصدق) برای دفاع از کشورش برای دفاع درخصوص مسئله نفت ایران بود.

به نقل از پایگاه خبری انتخاب، در این جلسه شماری از نمایندگان سیاسی کشورهای خارجی در محل مخصوصی که برایشان در نظر گرفته شده بود حضور یافتند.

در جلسه مذکور دکتر مصدق به عنوان رییس هیأت اعزامی ایران، وکیل هانری رولن، مهندس کاظم حسیبی، دکتر علی شایگان، ‌الله‌ یار صالح، کریم سنجابی، مظفر بقایی، ‌دکتر محمد‌حسین علی‌ آبادی، حسن صدر، عبدالحسین دانش پور و عیسی سپهبدی نیز حضور داشتند.

نحوه استقرار نمایندگان دو کشور و قضات

برای هیأت اعزامی ایران دو ردیف صندلی در نظر گرفته شده بود؛ در ردیف نخست آقایان دکتر مصدق، وکیل رولن، انتظام، نواب، دکتر شایگان، صالح، مهندس حسیبی، دکتر بقایی و دکتر علی‌ آبادی و در ردیف دوم نیز سایر اعضای هیأت و روزنامه‌ نگاران مستقر شدند.

نمایندگان انگلستان نیز به فاصله کمی از جایگاه نمایندگان ایران در سمت چپ تالار نشستند؛ هر پنج نفر نماینده لباس مخصوص پوشیده و کلاه‌ گیسی بر سر گذاشته بودند.

سیزده نفر از قضات دادگاه که لباس مخصوص قضاوت پوشیده ‌بودند و به ترتیبی که معین شده در جای مخصوص به خود قرار گرفتند. دکتر سنجابی، قاضی ویژه ایران، با لباس مخصوص قضاوت در ردیف قضات دادگاه دیده می‌ شد.

نماینده سالوادور، نایب‌ رییس دادگاه در مدت رسیدگی به مسئله نفت ایران سمت ریاست داشت. وی پس از آغاز سخن، دکتر مصدق را معرفی کرد.

نگاهی به نطق دکتر مصدق در دادگاه لاهه

دکتر مصدق سخنرانی خود را به زبان فرانسه آغاز کرد. مصدق در طول سخنرانی خود عصبانی به نظر می ‌رسید. گاهی از فرط هیجان مشت ‌های خود را گره می کرد و صدایش را بالا می ‌برد، یک ‌بار حتی نزدیک بود اشک از چشمانش سرازیر شود.

او پس از ایراد هر چند جمله و عبارت، کمی مکث می کرد تا مترجمان فرصت کافی برای برگرداندن گفته‌ هایش به زبان انگلیسی برای قضات دادگاه داشته باشند. سخنرانی او یک ساعت طول کشید و او در تمام مدت در همان محل مخصوص سخنرانی ایستاده بود.

بیشتر بخوانید:

• نگاهی به تاریخ کانون وکلای دادگستری (۱)
• نگاهی به تاریخچه طرح و محتوای برنامه همکاری جامع ایران و چین
• نقش جامعه وکالت در کشف حقیقت و اجرای عدالت بر هیچ کس پوشیده نیست

جزئیات دفاع وکیل‌ هانری رولن در مسئله نفت ایران

پس از پایان سخنان دکتر مصدق نوبت به دفاع هانری رولن، وکیل ‌مدافع بلژیکی هیأت نمایندگی ایران، رسید. او لباس مخصوص وکلای مدافع را پوشیده بود و مطالب خود را در دو نوبت -بخشی را پیش از تنفس و بقیه را پس از تنفس- ایراد کرد. دکتر مصدق هنگام دفاع رولان در جلسه حضور نداشت.

رولن با ارائه مستندات حقوقی اعلام داشت که دادگاه لاهه صلاحیت ورود به مسئله نفت ایران را ندارد و طی یک قرار شش قسمتی از دادگاه تقاضای اعلام  نکات ذیل را داشت:

۱- دولت انگلیس هدف خود را آن‌ طور که در تقاضای اصلی خود اعلام داشته تغییر داده است و باید دادگاه ادعاهای دولت انگلیس را غیر قابل قبول اعلام کند؛ زیرا دولت انگلیس از دادگاه تقاضا کرده است که دولت ایران را محکوم سازد هم جبران خسارت شرکت سابق را نماید، در عین حال تقاضای بازگشت اموال کمپانی مزبور را کرده است و تصمیم درباره غرامت مورد تقاضا به وسیله میانجی‌گری اتخاذ گردد.

۲-  دادگاه باید به عدم صلاحیت خود رای بدهد.

۳- صلاحیت دادگاه در مواردی است که بین طرفین در آن موارد توافق حاصل باشد.

۴- ادعاهای انگلیس موافق با تعهدات دولت انگلیس نیست.

۵- ادعای انگلیس برای پرداخت خسارت قابل قبول نیست زیرا شرکت سابق از انجام مقرراتی که قانون‌گذاری ایران تصویب کرده سر باز زده بود.

۶- منشور ملل متحد نیز مانند مقررات جامعه ملل گذشته که می‌ گفت دادگاه در مسائلی که علی‌ الاصول و الزاما مربوط به قضاوت و حقوق داخلی ملی است صلاحیت ندارد در این امر تاویل و تعبیر گردد.

وکیل رولن از جانب ایران طی این قرار ۶ ماده‌ ای، تقاضای انگلیس را برای لغو مقررات ملی کردن نفت و جبران خسارت مجددا رد کرد. در بیانیه‌ ای که رولن قرائت کرد هم ‌چنین اعلام شد مطالبی که در قوانین مورخ ۲۹ مارس [۸ فروردین ۱۳۳۰] و ۲۱ مه [۳۰ اردی‌بهشت ۱۳۳۰] سال ۱۹۵۱ ملی کردن صنعت نفت آمده است، نباید هدف مداخله هیچ عضوی از سازمان ملل متحد شود.

در جلسات دادگاه، پروفسور رولن وکیل ایران و سر اریک بکت، وکیل انگلستان بحث‌ های مفصل حقوقی در اثبات نظرات خود انجام دادند. رولن، دلایل مربوط به عدم صلاحیت دیوان را در رسیدگی به دعاوی انگلستان مطرح کرد و نتیجه گرفت که تصمیم به ملی کردن، امری است مربوط به امور داخلی ایران و بر این نکته تاکید کرد که قرارداد سال ۱۹۳۳ بین دولت ایران و شرکت نفت منعقد شده، نه بین دولت انگلیس و ایران و رسیدگی به این موضوع، خارج از صلاحیت دیوان عالی دادگستری بین‌ المللی است.

وکیل رولن تاکید کرد که هیچ دولتی نمی تواند به صرف امضای یک قرارداد تجاری در داخل خاک خود با یک تبعه خارجی، از حق ملی کردن که حقوق حاکمیت یک کشور محسوب می شود، محروم شود. آنچه شرکت نفت انگلیس و ایران می تواند ادعا کند درخواست غرامت عادلانه است و کشور ایران نیز به عنوان یک کشور پشتیبان قانون و عدالت، خود را متعهد به پرداخت غرامت می داند.

دادگاه بعد از شنیدن نظرات دو طرف در روز دوم تیر به کار خود پایان داد و به طرفین اعلام کرد که در روزهای آتی نظر خود را اعلام خواهد کرد.

رأی دادگاه لاهه به عدم صلاحیت خود در رسیدگی با مسأله نفت ایران و انگلیس

 روز سوم تیر دکتر مصدق به تهران مراجعت کرد و دادگاه لاهه پس از دوازده جلسه وارد شور شده و بالاخره در ۳۱ تیرماه ۱۳۳۱ با ۹ رأی مخالف در برابر ۵۶ رأی موافق، حکم خود را مبنی بر عدم صلاحیت دیوان دادگستری بین‌المللی در رسیدگی به دادخواست انگلستان صادر کرد.

خلاصه رأی دیوان در عباراتی مختصر چنین آمده بود:

«… دیوان چنین نتیجه می‌گیرد که صلاحیت رسیدگی به شکایتی را که دولت انگلیس طرح نموده است ندارد و ورود در مسائل دیگری را هم که در صلاحیت دیوان طرح شده است لازم نمی‌داند. طی قراری که دیوان در تاریخ ۵ ژوئیه ۱۹۵۱ صادر نمود اعلام گردید که اقدامات تامینه مصرح در قرار مزبور بطور موقت و در انتظار صدور رأی قطعی دیوان تجویز شده است. اینک که رأی دیوان صادر گردیده بدیهی است که قرار موقت مزبور از اعتبار ساقط است و هیچ‌گونه اثری بر آن مترتب نخواهد بود.»

بیشتر بخوانید:

• صدور حکم توقیف نفت کش های ایرانی توسط قاضی آمریکایی
• ضرورت استفاده از وکلای جنگ به مثابه مشاوران حقوقی نظامیان در جنگ
• قاعده «پذیرش تمامی پرونده ها توسط وکیل» چیست؟

نگاهی به سوابق هانری رولن

هانری مارت سیلوی رولن، سیاستمدار و حقوقدان بلژیکی، عضو حزب کارگران و بعدتر سوسیالست بلژیک بود که در دوره‌ ای سناتور و سپس وزیر دفاع دولت در تبعید این کشور شد. رولن بعد از پایان جنگ جهانی دوم (در سال ۱۹۴۶) وزیر دادگستری و سال بعد، رییس مجلس سنای بلژیک و در سال ۱۹۴۸ نیز برای وزارت دولت این کشور انتخاب شد.

دولت ایران در سال ۱۹۵۲، برای اعاده حیثیت خود در پرونده شکایت شرکت نفت ایران و انگلیس در دیوان بین‌ المللی دادگستری سراغ وکلایی رفت که می‌‌ توانستند از پرونده ایران دفاع کنند. گزینه اول پروفسور ژرژ سل بود که در فرانسه حقوق بین‌ الملل تدریس می‌ کرد و استاد دکتر مصدق نیز بود. اما ژرژ سل به بهانه‌ ای این پرونده را نپذیرفت.

بیشتر بخوانید: اهدای جایزه حقوق بشر کانون وکلای آمریکا به نسرین ستوده

سپس حسین نواب، سفیر ایران در هلند و جلال عبده سراغ رولن رفتند و او پرونده را پذیرفت. پروفسور رولن لایحه و دفاع ایران را آماده کرد و در دادگاه استدلالات خود را چنان مطرح کرد که توانست دادگاه بین‌ المللی را قانع کند که درخواست انگلیس در گرفتن غرامت و بازگرداندن شرکت نفت به ایران صحیح نیست.

نقش هانری رولن در نحوه ورود به موضوع و طرح مساله بسیار کارگشا بود. رولن در مقابل نظریه اولیه دکتر مصدق و هیات همراه درخصوص مسئله اجباری بودن قرارداد دارسی و قرارداد ۱۳۱۲ که مصدق قصد داشت آن را علیه انگلستان در دادگاه مطرح کند مصدق را قانع کرد که ورود به موضوع از این دریچه به ضرر ایران تمام خواهد شد. رولن به دکتر مصدق گفت ایراد و بحث درباره قرارداد به منزله پذیرفتن صلاحیت و دعوت کردن دادگاه برای رسیدگی به اعتبار یا عدم اعتبار آن است و به هیچ‌ وجه به صلاح ایران نیست. به همین دلیل نیز دکتر مصدق به کلی از طرح آن صرف‌ نظر کرد

گفتنی است دکتر مصدق قبل از ترک هلند، دستمزد ناچیز رولن را که ۱۵۰۰ لیره استرلینگ بود به او پرداخت کرد. پروفسور رولن برای دفاع از ایران با توجه به شرایط تحریم شدید و مشکلات اقتصادی ایران در سالی که بدون نفت اداره می‌ شد، دستمزد ناچیزی دریافت کرد؛ این دستمزد با دستمزد ۳۰۰ هزار فرانکی که پروفسور ژیدل درخواست کرده بود قابل مقایسه نبود. به همین خاطر مصدق شش تخته قالیچه از هدایایی را که به هزینه خود تهیه کرده بود به رولن هدیه داد.

نامگذاری خیابان به نام پروفسور رولن

به‌ دنبال این ماجرا و بعد از بازگشت دکتر مصدق به نخست‌ وزیری، حسین مکی به نمایندگی از مردم ایران درخواست کرد خیابانی در تهران به اسم پروفسور رولن نام گذاری شود. درنهایت خیابانی که در ضلع شمالی شرکت نفت ایران و انگلیس -که بعد از خلع ید انگلیسی‌ ها، شرکت نفت ملی ایران شده بود- قرار داشت، به نام او نام گذاری شد.

منابع:

• خبرگزاری انتخاب
• همشهری
• روزنامه اعتماد

تهیه و تنظیم: فرناز محمدیان