نگاهی به ساختار و عملکرد دیوان بین المللی کیفری (ICC)
به مناسبت سالروز تشکیل دیوان کیفری بین المللی
فهرست
وکلاپرس- اساسنامه دیوان کیفری بین المللی در ۱۷ ژوییه ۱۹۹۸ به موجب تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید و در ۱ ژوییه ۲۰۰۲ موجودیت پیدا کرد.
به گزارش وکلاپرس، اساسنامه دیوان کیفری بین المللی در ۱۷ ژوییه ۱۹۹۸ به موجب تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید و در ۱ ژوییه ۲۰۰۲ موجودیت پیدا کرد.
پایگاه خبری وکلاپرس به مناسبت سالروز تشکیل دیوان کیفری بین المللی به بررسی ساختار و عملکرد این دیوان بین المللی پرداخته که شرح آن در ادامه آمده است.
بیشتر بخوانید: فطو بِنسودا؛ نخستین و تنها زن دادستان در دیوان کیفری بین‌المللی
دیوان کیفری بین المللی (International Criminal Court) به اختصارICC نخستین دادگاه دائمی بین المللی برای رسیدگی به یکسری جرایم خاص ازجمله نسل کشی، جنایات علیه بشریت، جنایت جنگی و جرم تجاوز تشکیل شده است و مقر آن نیز در لاهه هلند قرار دارد.
این دیوان تاکنون درخصوص ۴۴ شخص اقامه دعوی کرده است.
تاریخچه تاسیس دیوان کیفری بین المللی
دیوان کیفری بین المللی (ICC) به عنوان اولین دادگاه دائمی بین المللی در ۱۷ ژوییه سال ۱۹۹۸ به منظور رسیدگی به جنایات بین المللی ارتکابی تشکیل شد.
تشکیل این دیوان محصول تلاش های پس از جنگ جهانی اول بود؛ نخستین گام در جهت محاکمه و مجازات جنایتکاران بین المللی در معاهده ورسای ۱۹۱۹ برداشته شد. بر اساس این معاهده ویلهم دوم (حاکم آلمان) به دلیل ارتکاب برخی جرایم می بایست محاکمه می شد اما به هلند پناهنده شد و هلند نیز او را مسترد نکرد تا اینکه در سال ۱۹۴۱ درگذشت.
پس از جنگ جهانی دوم مجددا اندیشه تشکیل یک دیوان بین المللی با صلاحیت کیفری قوت گرفت و دو دادگاه نورنبرگ و توکیو به منظور رسیدگی به جنایات سران و فرماندهان نظامی آلمان و ژاپن تاسیس شد.
بدین منظور در تاریخ ۹ دسامبر ۱۹۴۸ مجمع عمومی از کمیسیون حقوق بین الملل و کمیته ویژه ای متشکل از نمایندگان دولت ها درخواست کرد که امکان تاسیس چنین دادگاهی را بررسی کنند. علی رغم تاکید هر دو مرجع مذکور بر مطلوب بودن تشکیل دادگاه این امر در عمل محقق نشد.
کمیسیون حقوق بین الملل متعاقبا در سال ۱۹۹۱ پیش نویس قانون جنایات علیه صلح و امنیت بشری را تصویب کرد. به دنبال جنایات ارتکابی در سال های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۴ در رواندا و بوسنی و هرزگوین شورای امنیت مبادرت به تاسیس دو دادگاه اختصاصی بین المللی کیفری (دادگاه یوگسلاوی و دادگاه رواندا) کرد.
در سال ۱۹۹۶ کمیسیون حقوق بین الملل طرح تاسیس دیوان کیفری بین المللی را تکمیل و به مجمع عمومی ارسال کرد. مجمع نیز مبادرت به تاسیس دو کمیته جهت بررسی موضوع کرد. سرانجام اساسنامه دیوان کیفری بین المللی در ۱۷ ژوییه ۱۹۹۸ در کنفرانس رم با ۱۲۰ رأی موافق، ۷ رأی مخالف (چین، عراق، اسرائیل، لیبی، قطر، آمریکا و یمن) و ۲۱ رای ممتنع به تصویب رسید و از اول ژوییه ۲۰۰۲ لازم الاجرا شد.
لازم به ذکر است ۴۰ کشور ازجمله ایران اساسنامه رم را امضا کرده اما هنوز در مجالس قانون گذاری خود به تصویب نرسانده اند. گفتنی است اسرائیل، سودان و آمریکا نیز تاکنون از امضای پیمان دادگاه بین المللی خودداری کرده اند.
بیشتر بخوانید:
- دیوان بین المللی کیفری درصدد بررسی جنایات جنگی در سرزمین های فلسطینی
- دولت آمریکا به تحریم مقامات دیوان بین‌المللی کیفری(ICC) پایان داد
وضعیت ایران در مواجهه با دیوان کیفری بین المللی
ایران در ۳۱ دسامبر ۲۰۰۲ اساسنامه را امضا کرد اما از آن تاریخ تا کنون تصویب آن را در دستور کار مجلس قرار نداده است.
جرایم قابل رسیدگی در دیوان کیفری بین المللی
بر اساس ماده ۵ اساسنامه رم، دیوان بین المللی کیفری به ۴ گروه از جرایم اشخاص حقیقی رسیدگی می کند که جدی ترین جرایم از نظر جامعه بین المللی، نسل کشی، جنایت علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز توصیف شده اند.
اساسنامه رم، تمام این جرایم به جز جنایت تجاوز یا جنایت علیه صلح را تعریف کرده اما در خصوص تجاوز سرزمینی به توافق نرسیده است. به همین جهت مقرر شده که دیوان از رسیدگی به موضوعات مربوط به این جرم تا هنگامی که کشورهای عضو در ارائه تعریفی از آن و شرایط تعقیب مرتکبین آن به توافق برسند خودداری کند.
کشورهای پذیرنده میثاق، وظیفه دارند که در صورت ایراد اتهام علیه شهروندان خود یا متهمانی که وارد حوزه حاکمیت آن ها می شوند، آنان را دستگیر و برای پیگرد به دادگاه تحویل دهند یا در محاکم داخلی به جرایم آنان رسیدگی کنند. دادگاه حق صدور حکم در مورد اتباع کشورهایی که عضو دادگاه نیستند یا جرمی در آن ها اتفاق می افتد را ندارد مگر اینکه این موارد توسط شورای امنیت سازمان ملل به آن ارجاع شده باشد.
نگاهی به انواع صلاحیت دیوان کیفری بین المللی
الف) صلاحیت تکمیلی
در زمان تاسیس دیوان کیفری بین المللی مسئله ارتباط این دیوان با دادگاه های داخلی و ملی کشورها و تعارض صلاحیت مطرح شد.
به موجب این اصل که در مقدمه، ماده ۱ و ماده ۱۷ اساسنامه رم مورد تایید قرار گرفته است، محاکم ملی مسئولیت اصلی در تحقق و تعقیب جنایات بین المللی موضوع صلاحیت دیوان را دارا می باشند و در صورت عدم تمایل یا توانایی و یا نبود دستگاه قضایی مستقل و کارآمد، دیوان کیفری بین المللی مبادرت به اعمال صلاحیت خواهد کرد.
ب) صلاحیت ذاتی
صلاحیت دیوان منحصر به خطیر ترین جرایم مورد اهتمام مجموعه جامعه بین المللی است. دیوان به موجب این اساسنامه نسبت به جرایم زیر صلاحیت رسیدگی دارد:
الف- جنایت نسل کشی:
منظور از نسل کشی عبارت است از اعمال مشخص شده (ماده ۶) که به قصد نابود کردن تمام یا قسمتی از یک گروه ملی، قومی، نژادی یا مذهبی انجام می پذیرند. برای تحقق جنایات نسل کشی وجود عناصر نابودی تمام یا بخشی از یک گروه، قصد و انجام اعمال ممنوعه در ماده ۶ اساسنامه لازم است.
این گروه از جرایم می توانند هم توسط مقامات دولتی و هم توسط افراد غیر دولتی چه در زمان صلح و چه در زمان یک مخاصمه مسلحانه بین المللی یا غیر بین المللی ارتکاب یابند.
شرط اساسی این جرم همان قصد مندرج در ماده ۶ (به قصد نابود کردن) می باشد که در واقع عنصر معنوی جرم را تشکیل می دهد و در صورت فقدان این شرط این عمل ممکن است جزو جرایم علیه بشریت یا جرایم جنگی قلمداد شوند.
لازم به ذکر است که برای وقوع جرم نسل کشی، حتما وجود یک سیاست دولتی یا سازمانی شرط نمی باشد.
ب- جنایات علیه بشریت:
جنایت علیه بشریت، هریک از اعمال مشخص شده در بند ۱ ماده ۷ اساسنامه است که در قالب حمله ای گسترده یا سازمان یافته علیه یک جمعیت غیر نظامی و با علم به آن حمله ارتکاب می یابند. حمله گسترده و سازمان یافته شامل رفتاری می شود که علیه هر جمعیت غیر نظامی در تعقیب یا پیشبرد سیاست یک دولت یا یک سازمان انجام می گیرد.
سه عامل وقوع حمله علیه جمعیت غیر نظامی، گستردگی یا سازمان یافتگی حمله و علم به حمله برای تحقق جنایات علیه بشریت مهم ضروری می باشند.
جرایم علیه بشریت هم می توانند در زمان صلح و هم در زمان یک مخاصمه مسلحانه به وقوع بپیوندند. این مخاصمه می تواند بین المللی یا غیر بین المللی باشد و هم می تواند توسط نیروهای دولتی و یا توسط منابع غیر دولتی ارتکاب یابد.
ج- جنایت جنگی:
به طور کلی ۵ مورد از جنایات جنگی در ماده ۸ اساسنامه ذکر شده است که برخی از آن ها دارای ریشه عرفی بوده و برخی نیز مبتنی بر اصول قراردادی می باشند.
اساسنامه جنایات جنگی را درقالب مخاصمه مسلحانه بین المللی و غیر بین المللی عنوان نموده است. در اساسنامه سعی شده است که آن دسته از جنایاتی به عنوان جنایات جنگی گنجانیده شوند که در مورد عرفی بودن آن ها شک و تردیدی وجود ندارد
یکی از نکات ابهام آمیز در جنایات جنگی عناصر جرم های ذکر شده برای هرکدام می باشد.
د- جنایات تجاوز:
هرگاه مطابق مواد ۱۲۱ و ۱۲۳ اساسنامه مقررات مربوط به جنایت تجاوز تصویب شود، دیوان برای رسیدگی به این دسته از جرایم صالح است زیرا هنوز تعریف مشخصی از تجاوز مورد موافقت قرار نگرفته است. بنابراین دیوان نمی تواند نسبت به این جرایم اعمال صلاحیت کند مگر اینکه مقررات آن با توجه به شرایط اصلاح اساسنامه به تصویب برسد.
ه- جرایم مبتنی بر معاهده:
در کنفرانس دیپلماتیک رم توجه زیادی نسبت به قابلیت اعمال صلاحیت دیوان به جرایم تروریسم و قاچاق مواد مخدر شد اما جزو جنایات در صلاحیت دیوان قرار نگرفتند.
ج) صلاحیت زمانی
۱- دیوان تنها نسبت به آن دسته از جرایم ارتکاب یافته صالح برای رسیدگی که پس از لازم الاجرا شدن اساسنامه ارتکاب یافته باشند. (اصل عدم عطف به ما سبق شدن)
اساسنامه دیوان از اول ژولای ۲۰۰۲ لازم الاجرا شده است. برای آن دسته از کشورها که پس از این مدت اساسنامه را تصویب یا با آن موافقت کنند و به آن ملحق شوند، اساسنامه از نخستین روز ماه بعد از تاریخ سپردن سند تصویب، پذیرش موافقت یا الحاق توسط آن دولت نزد دبیرکل سازمان ملل متحد لازم الاجرا خواهد شد.
۲ـ آن دسته از جرایم مشخص شده که دیوان صالح به رسیدگی به آنهاست مشمول مرور زمان نمیگردند.
د) صلاحیت شخصی
در ماده ۱۱ اساسنامه دیوان آمده است که دیوان تنها صالح به رسیدگی به جرایم اشخاص می باشد بنابراین مسئولیت کیفری دولتی در این دیوان قابل رسیدگی نیست.
لازم به ذکر است شخص مورد نظر باید دارای مشخصات زیر باشد:
– شخص باید حقیقی باشد نه شخص حقوقی.
– اشخاص باید در زمان ارتکاب جرم بیشتر از ۱۸ سال داشته باشند. اشخاص زیر ۱۸ سال در صورت امکان توسط دادگاه های داخلی و بر اساس قوانین ملی محاکمه می شوند.
ج ـ یکی از جرایم مشروحه در مواد ۵، ۶، ۷ و ۸ را مرتکب شده باشند.
ارکان دیوان کیفری بین المللی
دیوان کیفری بین المللی از ۴ رکن تشکیل شده است:
- دفتر رییس: مسئول اداری دیوان
- شعبات رسیدگی: دیوان دارای سه شعبه است: ۱) تحقیقات مقدماتی؛ ۲) محاکمه؛ ۳) تجدیدنظر.
- دفتر دادستانی: مسئول انجام تحقیقات در مورد جرایمی که رسیدگی به آن ها در صلاحیت دیوان است.
- دفتر ثبت: مسئول جنبه های غیر قضایی اداره و خدمات دیوان
نحوه رسیدگی دیوان کیفری بین المللی
دیوان در ۴ مورد می تواند وارد عمل شود:
۱- زمانی که یکی از کشورهای عضو، داوطلبانه پیگیری موردی از جنایت و نقض حقوق بشر در درون خود را به دادگاه محول کند.
۲- زمانی که یک کشور غیرعضو، در یک مورد معین، صلاحیت دادگاه را به رسمیت بشناسد و پرونده ای از جنایت جنگی یا نقض حقوق بشر را به آن احاله دهد.
۳- خود دیوان راساً وارد عمل شود؛ به خصوص زمانی که افراد حقیقی یا نهادهای غیردولتی، شکایتی را به آن تسلیم کنند که البته پیشرفت کار در این زمینه کاملا به همکاری کشور محل جنایت بستگی دارد.
۴- زمانی که شورای امنیت موردی را به دیوان ارجاع دهد.
منبع: سایت سفارت جمهوری اسلامی ایران لاهه
تهیه و تنظیم: فرناز محمدیان
