وکلاپرس- دکتر محسن برهانی استاد برجسته فقه و حقوق درواکنش به درگذشت یکی از شهروندان سبزواری به نام حمید رضا الداغی در روزهای گذشته و انتساب عنوان «شهید» به وی، نکاتی فقهی را بیان کرد.
به گزارش وکلاپرس، چند روز پیش ویدئویی در فضای مجازی منتشر شد که در جریان درگیری چند جوان در خیابانی در سبزوار، مرحوم حمید رضا الداغی که برای کمک به یک زن شتافته بود، با چاقو مضروب شد و ساعتی بعد خبر درگذشت وی به علت خونریزی حاصل از ضربات چاقو منتشر شد. پس از انتشار این خبر برخی از رسانه‌ها و مسئولین عنوان شهید امر به معروف و شهید غیرت را برای وی به کار بردند.
بیشتر بخوانید:
- یادداشت محسن برهانی درباره واکنش به اقدامات غیرقانونی در برخورد با بی حجابی
- یادداشت محسن برهانی؛ وهم ناهی
دکتر برهانی در یادداشتی انتساب عنوان شهید به این جوان سبزواری را مورد بررسی قرار داده و با بیان شرایط دفاع مشروع، معتقد است بدون اطلاعات دقیق از شرایط روانی مقتول نمی توان به ضرس قاطع وی را شهید اعلام کرد.
گفتنی است روز گذشته دکتر محسن برهانی(عضو هیأت علمی دانشگاه تهران) در توییتی به صورت تلویحی از احضار خود خبر داد. وی در اینستاگرامش درباره تأسیس حقوقی دفاع مشروع نوشت:
قتل در سبزوار
آیا هر کشته‌شدنی در مقام دفاع مشروع قابل تحسین است و مدافعِ مقتول، شهید است؟
دفاع مشروع از نهادها فقهی-حقوقی است که هم احکام فقهی دارد و هم احکام حقوقی.
قانونگذار در ماده ۱۵۶ ق.م.ا به دو امر اشاره کرده است؛ مراتب دفاع و شرایط دفاع.
منظور از مراتب دفاع آن است که مدافع در دفاع مرحله به مرحله از اقدام آسان به اقدام سخت اقدام نماید (الأسهل فالأسهل).
قانونگذار چهار شرط را برای امکان توسل به دفاع مشروع مدنظر قرار داده است:
- الف- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.
- ب- دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.
- پ- خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.
- ت- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود.
اکثر شرایط و مطالب فوق بین فقه و حقوق مشترک است اما علاوه بر این نکات، موضوع از لحاظ فقهی پیچیده‌تر می‌شود چرا که از نظر فقهی از یکسو وجوب دفاع مشروع نسبت به خود و سایرین مطرح است و از سوی دیگر وجوب حفظ نفس و حرمت انداختن خود در هلاکت (لا تلقوا بأیدیکم الی التهلکه).
از سوی سوم وقتی وضعیت روانی مدافع با موضوع دفاع مقایسه می‌گردد، هجده صورت مختلف پدید می‌آید که احکام مختلفی دارد؛ مدافع یقین دارد اگر از خود یا دیگری دفاع کند کشته می‌شود یا ظن دارد یا شک دارد و موضوع دفاع یا جان است یا عِرض ویا مال. دیگری هم باید راضی به دفاع از خود باشد و مدافع نباید کاسه داغتر از آش شود.
در خصوص اتفاق تلخی که در شهر سبزوار افتاد و منجر به قتل مرحوم حمیدرضا الداغی رضوان الله علیه شد دفاع از عِرض دیگری مطرح است و بدون اطلاع از محتوای پرونده نمی‌توان به ضرس قاطع گفت که ایشان شرایط دفاع را رعایت کرده و شهید است و یا شرایط را رعایت نکرده و مصداق انداختن خویشتن در هلاکت است چرا که علاوه بر شرایط خارجی، بخشی از موضوع در ارتباط با وضعیت روانی و علم و ظن و شک ایشان است. این در حالی است که بلاتردید شخص ضارب، مرتکب قتل عمد شده و مستحق قصاص است.
تمامی مطالب فوق از آن جهت تقدیم شد که دوستانی که به قصد قربت و انجام تکلیف الهی اقدام به برخورد و دفاع و درگیری می‌کنند بدانند که ابتدا باید احکام شرعی مرتبط با دفاع مشروع را بیاموزند و سپس اقدام نمایند و بدانند وقتی که انگیزه الهی با جهل جمع شود موجودات خطرناکی مانند طالبان و داعش را تولید می‌کند؛ ایمان کافی نیست و این احکام فقهی است که حجت بین انسان و خدا تولید می‌کند؛ دفاع مشروع با قلدربازی و بی‌کلّه‌گی و نمایش غیرت فرق دارد.