نگاهی بر زندگینامه علی پاشا صالح حقوقدان ایرانی و نویسنده
فهرست
وکلاپرس– علی پاشا صالح از چهرههای شاخص حقوق معاصر ایران است که نقش او در شکلگیری آموزش دانشگاهی حقوق بینالملل و دفاع حقوقی از منافع ملی ایران در مراجع بینالمللی، جایگاهی ماندگار برایش رقم زده است.
به کزارش وکلاپرس، این حقوقدان و استاد دانشگاه تهران، با پیوند دانش نظری و عمل حقوقی، الگویی اثرگذار برای نسلهای بعدی وکلا و حقوقدانان برجای گذاشت. مرور زندگی و آثار او، بازخوانی بخشی مهم از تاریخ حقوق ایران است.
علی پاشا صالح؛ حقوقدانی که حقوق بینالملل را به میدان دفاع از منافع ملی آورد
علی پاشا صالح (۱۲۸۰–۱۳۶۹) از جمله چهرههای برجسته و اثرگذار حقوق معاصر ایران است که نام او با شکلگیری و تثبیت حقوق بینالملل بهعنوان دانشی دانشگاهی و عرصهای عملی در ایران گره خورده است.
او نهتنها استاد دانشگاه و نویسنده آثاری مرجع در حوزه حقوق عمومی و بینالملل بود، بلکه در مقام نماینده و مشاور حقوقی ایران در مجامع بینالمللی، نقشی ماندگار در دفاع حقوقی از منافع ملی ایفا کرد؛ نقشی که جایگاه او را در تاریخ حقوق ایران تثبیت کرده است.
پیوند دانشگاه و عمل حقوقی
یکی از مهمترین ویژگیهای علی پاشا صالح، توانایی کمنظیر او در ایجاد پیوند میان آموزش دانشگاهی و عمل حقوقی بود. او با تحصیلات منسجم در حقوق و آشنایی عمیق با نظامهای حقوقی غرب، بهویژه در حوزه حقوق بینالملل عمومی، توانست آموزههای نظری را به زبانی کاربردی و قابل استفاده در عرصههای عملی ترجمه کند.
کلاسهای درس او در دانشکده حقوق دانشگاه تهران، صرفاً محفل انتقال محفوظات حقوقی نبود؛ بلکه به فضایی برای تحلیل پروندههای واقعی، بررسی رویههای قضایی بینالمللی و تربیت نسلی از حقوقدانان عملگرا بدل شد.
بیشتر بخوانید:
نقشآفرینی در دعاوی و مجامع بینالمللی
اوج اثرگذاری علی پاشا صالح را باید در حضور فعال او در دیوان بینالمللی دادگستری و دیگر محافل حقوقی بینالمللی جستوجو کرد. وی در مقام نماینده یا مشاور حقوقی ایران، با اتکا به استدلالهای دقیق حقوقی، تسلط بر زبان حقوق بینالملل و آشنایی با رویههای قضایی، در دفاع از حقوق و منافع کشور نقشآفرینی کرد.
این حضور مؤثر، نشانهای روشن از آن بود که حقوق بینالملل در ایران، از مرحله آموزش صرف عبور کرده و وارد عرصه کنشگری حرفهای و دیپلماسی حقوقی شده است.
زندگی و پیشینه علمی
علی پاشا صالح، فرزند میرزا حسنخان مبصرالممالک، در ۵ بهمن ۱۲۸۰ خورشیدی در آران و بیدگل استان اصفهان متولد شد. او برادر جهانشاه صالح و اللهیار صالح بود و در شمار چهرههای برجسته یک خاندان فرهنگی و سیاسی قرار داشت.
از همدورهایهای او میتوان به شخصیتهایی چون حسن مهرآوران، ارسلان خلعتبری و دکتر محمود افشار اشاره کرد.
وی پس از تحصیل ابتدایی در کاشان، دوره متوسطه را در مدرسه آمریکایی تهران گذراند و سپس در حوزههای مختلف آموزشی و اداری فعالیت کرد؛ از تدریس در مدارس تا ریاست دارالترجمه وزارت مالیه و سرپرستی اداره کل انتشارات وزارت معارف به دعوت علیاصغر حکمت.
با تأسیس دانشگاه تهران، علی پاشا صالح بهعنوان استاد دانشکده حقوق، به تدریس متون حقوقی به زبان انگلیسی پرداخت؛ اقدامی که در آن دوره، نقشی مهم در بینالمللیسازی آموزش حقوق در ایران داشت.
آثار
تألیفات و ترجمههای علی پاشا صالح، امروز نیز از منابع معتبر آموزشی و پژوهشی در حوزه حقوق بینالملل، حقوق عمومی و تاریخ حقوق بهشمار میآیند. نثر منسجم، ساختار علمی دقیق و اتکای مستمر به منابع معتبر بینالمللی، آثار او را به متونی مرجع برای دانشجویان و پژوهشگران بدل کرده است.
بیشتر بخوانید:
کتابها
- آثار ایران از نشریات اداره باستانشناسی (ویرایش مجلدی که سید محمدتقی مصطفوی ترجمه کرد، ۱۳۱۶)
- آداب مناظره (۱۳۱۷)
- آثار ایران (دفتر سوم، ۱۳۱۸)
- انگلیسی (کتابهای درسی) برای سال ششم (تالیف آرتور سیبویسی، علی پاشا صالح، عبدالله فریار (شش جلد، ۱۳۱۹)
- تاریخ ادبی ایران (تألیف ادوارد براون، جلد اول، ۱۳۲۳، جلد دوم ۱۳۵۸)
- سرگذشت قانون؛ مباحثی از تاریخ حقوق (دورنمایی از روزگاران پیشین تا امروز) (۱۳۳۵)
- صالح، علی پاشا (۱۳۴۸). مباحثی از تاریخ حقوق: دورنمایی از روزگاران پیشین تا امروز. دانشگاه تهران.
- آداب سخن: اصول فن خطابه (۱۳۳۷)
- قوه مقننه و قوه قضاییه: نظری به تاریخ حقوق ایران و سازمانهای قضایی تا شهریور ۱۳۴۱ (۱۳۴۳)
- صالح، علی پاشا (۱۳۷۳). فرهنگنامه صالح: اصطلاحات حقوقی و سیاسی و اقتصادی و معارف اسلامی به زبان انگلیسی و فارسی. دانشگاه تهران.
- پیوندهای فرهنگی ایران و آمریکا (۱۳۵۵)
- Cultural Ties Between Iran and the United States (به انگلیسی)
- Legislative and Judicial Corps: A Glance at Iran’s Legal History from the Earliest Times until 1962
مقالات
- پیام کوه
- جامعیت ادبی یغمایی
- شریفالدوله بنیآدم
- درود
- در آسیب دهر و رهایی از غم (سخنی چند از جوزف ادیسون و رودکی)
- اصول تربیت جسمانی و حفط الصحه (ترجمه، ۱۳۰۶)
بیشتر بخوانید:
سالهای پایانی و درگذشت
علی پاشا صالح در ۲ بهمن ۱۳۶۹ خورشیدی در تهران درگذشت. وی تا واپسین سالهای عمر، همچنان در عرصه علمی و فرهنگی فعال بود و آثارش بارها مورد مراجعه و استفاده پژوهشگران حقوق قرار گرفت.
میراث علمی و حرفهای او، همچنان در دانشکدههای حقوق و محافل علمی ایران زنده است؛ میراثی که از او چهرهای ماندگار در تاریخ حقوق معاصر ایران ساخته است.
تهیه و تنظیم: فریده فرهمندفخر
