ایران یکی از کشورهای پیشرو در تشکیل IBA بوده است
اتحادیه بین المللی وکلا به عنوان معتبرترین سازمان بین‌الملل غیر دولتی در زمینه حرفه وکالت از اجتماع وکلا و کانون‌های وکلای دادگستری مستقل در سراسر جهان پدید آمده است.
ایجاد چنین نهادی را شاید بتوان یکی از معدود میوه‌های شیرین جنگ جهانی دوم دانست که ۲ سال پس از پایان جنگ یعنی در سال ۱۹۴۷ (۱۳۲۵ شمسی) تأسیس شد.
در بدو تأسیس مقر این نهاد بین‌المللی در نیویورک بود که از سال ۱۹۶۹ به لندن منتقل شد. هدف از تشکیل این نهاد ایجاد سازمانی متشکل از کانون‌های وکلای کشورهای مختلف در راستای حفظ و ایجاد ثبات جهانی و صلح اعلام شده است.
امروزه اعضای این نهاد بین‌المللی علاوه بر کانون‌های وکلای ملی و انجمن‌های حقوقی، شامل وکلای بین‌المللی و شرکت‌های حقوقی نیز می‌شود؛ به‌طوری‌که در حال حاضر بیشتر از ۸۰ هزار وکیل و شرکت حقوقی در کنار ۱۹۰ کانون وکلا یا انجمن حقوقی عضو این نهاد هستند.
ماهنامه وکلا با دکتر «کارن روحانی» از اعضای هیأت‌مدیره کانون وکلای دادگستری مرکز که در اجلاسیه سالانه IBA رؤسای اسکودا و کانون مرکز را همراهی کرده، درباره تاریخچه عضویت ایران در این نهاد بین‌المللی، کارکردهای این نهاد و دستاورد گروه ایرانی از سفر به سئول به گفت‌وگو نشسته است.
اهمیت وجود نهاد بین‌المللی IBA در چیست؟
نهاد IBA یا کانون وکلای بین‌المللی یک نهاد مدنی غیر دولتی بین‌المللی (INGO) است. درواقع یک سازمان غیر دولتی بین‌المللی است و نقشش هم ایجاد هماهنگی میان حقوقدانان، کانون‌های وکلای کشورها و مؤسسات حقوقی بین‌المللی است که سعی می‌کند یک شبکه ارتباطی میان وکلای بین‌المللی ایجاد کند تا همدیگر را بشناسند و در جهت ارتقای شغل وکالت با هم گام بردارند.
ایران از چه زمانی به عضویت در این نهاد بین‌المللی درآمد؟
ایران یکی از کشورهایی است که از سال ۱۹۴۸ به عضویت کانون وکلای بین‌المللی درآمده است. حتی در زمانی که اساسنامه این نهاد در حال تدوین بود نمایندگانی از ایران در جلسات شرکت داشتند. لذا از این جهت ایران جزو کشورهای پیشرو در عضویت در این نهاد بین‌المللی بوده است. از ایران کانون وکلای دادگستری مرکز و اتحادیه سراسری کانون‌های وکلا عضوند. کانون اصفهان نیز عضو بوده اما الان در جریان نیستم که این عضویت ادامه دارد یا خیر. کانون مازندران نیز در مقطعی در این سازمان عضویت داشته است. به‌طور کلی هر کانون مستقلی می‌تواند به طور مستقل در آن سازمان بین‌المللی عضو باشد.
کمی راجع به اهمیت عضویت کانون‌های وکلا در این نهاد بین‌المللی و فواید آن توضیح دهید؟
IBA محلی است برای تبادل نظر و هماهنگی؛ یعنی بیشتر یک مرجع علمی است. طبعاً منفعت بردن از آن به خود کانون‌ها یا اشخاص مربوط است و اینکه چقدر میتوانند در کنفرانس‌ها یا نشست‌ها فعالیت داشته باشند و بستر حقوقی خود را بشناسانند. نشست‌های تخصصی در دو قالب نشست‌های تخصصی IBA و نشست‌های علمی است؛ نشست‌های تخصصی IBA در راستای هم‌اندیشی و تبادل نظر درخصوص امورات داخلی IBA از جمله تدوین دستورجلسات و انتخاب رییس و مباحث کلان با حضور نمایندگان رؤسای کانون‌ها و نمایندگان اجرایی برگزار می‌ّشود و نشست‌های تخصصی علمی با همکاری مؤسسات حقوقی و کمیته‌های تخصصی IBA برگزار می‌گردد. یکی از موضوعات مهمی که در کانون وکلای بین‌المللی همواره مطرح است موضوعات مربوط به حقوق تجارت بین‌الملل و داوری است. از این مجرا وکلا با نظام‌های حقوقی حاکم بر تجارت بین‌الملل در کشورهای مختلف آشنا می‌شوند و با نهاد داوری سایر کشورها و مشکلات داوری در داخل کشورها نیز آشنا می‌شوند، سعی می‌کنند با یک هم‌اندیشی مشکلات و مزایای مراجعه به مراجع داوری در کشورهای همدیگر را ببینند. امروز بحث وکالت یک بحث صرفاً داخلی نیست بلکه به لحاظ گسترش بحث ارتباطات تجاری و ارتباطات انسانی در فراسوی مرزها، کشورها نیاز دارند یک شبکه ارتباطی از وکلا وجود داشته باشد تا دریابند که مثلاً اگر قرار است در کشور دیگری از خدمات حقوقی بهره‌مند باشند چگونه بدین امر دست یابند. ما وکالت بین‌المللی به معنای اخص نداریم و وکالت در اغلب کشورها یکی از مشاغل وابسته به تابعیت است؛ مثلاً شما باید در ایران تابعیت ایرانی داشته باشید تا بتوانید وکالت کنید. بنابراین برای اینکه بتوانید از تجارب دیگران استفاده کنید باید ببینید در دیگر کشورها چگونه باید از موکلتان دفاع کنید یا از خدمات حقوقی وکلا و مؤسسات حقوقی محلی بهره‌مند شوید.
شما در کنفرانس سالانه IBA که امسال در سئول کره جنوبی برگزار شد حضور داشتید. کمی درباره این کنفرانس توضیح بفرمایید.
کنفرانس سئول یکی از بزرگترین کنفرانس‌های برگزار شده بود و حتی خود رئیس این سازمان در سخنرانی افتتاحیه اذعان کرد انتظار نداشته ۶ هزار نفر در این کنفرانس حضور پیدا کنند. جمعیت زیادی آمده بود و بسیاری از کشورها نیز حضور داشتند. این اهمیت شغل وکالت و خدمات حقوقی را نشان می‌دهد و نمایانگر دغدغه مؤسسات و کانون‌های وکلا است که می‌خواهند همدیگر را بشناسانند و با ساختارهای یکدیگر آشنا شوند. به غیر از روز اول که افتتاحیه بود و سخنرانان رسمی سخنرانی کردند، در روزهای بعد نشست‌های تخصصی تشکیل شد.
نشست‌ها از ساعت ۸ لغایت ۱۸ ادامه داشته که مجموعاً در ۶ بازه زمانی یک‌ساعت‌ونیمه تشکیل می‌شد. برخی از اوقات در یک زمان بیش از ۳۰ نشست تخصصی برگزار می‌شد. هرشخصی بنا به علاقه‌اش موضوعات نشست‌ها را انتخاب می‌کرد و در این جلسات حضور می‌یافت. موضوعات نیز بیشتر جنبه بین‌المللی داشت، موضوعاتی که مبتلابه وکلا بود. مباحث صنفی، رسیدگی‌ها و شیوه‌های دادرسی و مسائل تجاری، داوری‌های تجاری بین‌المللی، سرمایه‌گذاری بین‌المللی، موضوعات حرفه‌ای وکالت و برخورد با موکل، چگونگی اداره مؤسسات حقوقی و دفاتر حقوقی از جمله این کارگروه‌ها بود. در روز آخر هم نشستی در ادامه نشست سال گذشته در رم ایتالیا تحت عنوان «حاکمیت قانون» یا «Rule of Law» برگزار شد. در واقع تأکید کانون وکلای بین‌المللی در این نشست این است که اگر قرار است وکلا نقش مهمی در عرصه بین‌المللی و داخلی بازی کنند شرط اصلی و نخست تحکیم حاکمیت قانون است. چون بدون تحکیم حاکمیت قانون، اساساً وکیل نمی‌تواند نقشی داشته باشد.
وضعیت استقبال کانون‌های وکلای ملی، اشخاص حقیقی و انجمن‌های حقوقی چگونه بود؟ کدام‌یک استقبال بیشتری کرده بودند؟
طبعاً تعداد کانون‌های وکلا در مقابل اشخاص حقیقی یا مؤسسات نمی‌تواند زیاد باشد. اما آن چیزی که برای ما می‌تواند آموزنده باشد فعالیت مؤسسات حقوقی در عرصه بین‌المللی است. مؤسسات حقوقی مجاز داخلی ما فعالیت کمتری در عرصه وکالت بین‌المللی دارند و در ایران نیز وکالت بیشتر به‌صورت فردی است. در عرصه بین‌المللی مشاهده می‌شود مؤسسات حقوقی که مجموعه‌ای از وکلا را در اختیار دارند، بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرند. در این عرصه ارائه خدمات حقوقی توسط مؤسسات بزرگ حقوقی خیلی بارزتر است و از این حیث نوعی رقابت میان مؤسسات حقوقی برپاست. برخی مؤسسات حقوقی بزرگ صدها وکیل در اختیار دارند و این وکلا نیز خدمات حقوقی را هم با کیفیت‌تر و هم ارزان‌تر ارائه می‌دهند. برخی از کسانی که در این اجلاسیه به عنوان عضو حضور پیدا می‌کنند، در واقع نماینده مؤسسات حقوقی هستند. این یکی از مهمترین دستاوردهای است که ما باید در ایران به سمت آن برویم و از آن بهره ببریم. وکلای ما باید سعی کنند در قالب مؤسسات حقوقی مجاز ارائه خدمات حقوقی گروهی را افزایش بدهند و این حالت فردی کنونی باید به روش جمعی تبدیل شود.
البته در این سازمان بین‌المللی کانون‌های وکلا اساساً یک نقش مهم دارند که اشخاص حقیقی عضو فاقد آن هستند و آن شرکت در رای‌گیری‌ها و انتخابات و از جمله انتخاب رئیس و معاون و سایر اعضای اجرایی IBA و تدوین دستور جلسات است.
راجع‌به میزان مشارکت و فعالیت نمایندگانی که از کانون مرکز و اسکودا شرکت کرده بودند توضیحاتی بفرمایید.
رئیس کانون وکلای مرکز و رئیس اسکودا در دیدار با رئیس IBA به آشناسازی وی با نهاد وکالت در ایران پرداختند. این خیلی می‌تواند مؤثر باشد که ما نشان دهیم نهاد وکالت در ایران از چه جایگاهی برخوردار است و چه فعالیتی می‌کند. تا چه اندازه وکلای ایرانی میتوانند در مباحث حرفه‌ای وکالت، داوری و سرمایه گذاری کمک مؤثر کنند. همه کانون‌های عضو مشغول آشناسازی دیگران با نهاد خود و سیستم قضایی کشوران هستند. ما هم باید چنین کاری بکنیم تا آنها آشنا شوند که مثلاً اگر پرونده‌ای در ایران داشته باشند، چگونه میتوانند از نهاد وکالت در ایران کمک بگیرند. مقررات مربوط به وکالت دادگستری و کانون وکلای دادگستری با وجود اینکه قریب به ۷۰ سال از زمان تدوین آن می‌گذرد در زمان خود بسیار مترقی بوده و هم‌اکنون نیز این ویژگی را داراست؛ بنابراین انتقال تجارب وکالتی و فعالیت‌های حرفه‌ای و تبادل نظر می‌تواند در پیشرفت این نهاد مدنی کمک شایانی نماید.
با توجه به هجمه‌هایی که در سال‌های اخیر شدت گرفته و استقلال نهاد وکالت را در معرض خدشه و فروپاشی قرار داده، آیا در این زمینه با مسئولین IBA رایزنی‌ای صورت گرفت؟
نخست آنکه من معتقد نیستم که استقلال نهاد وکالت در معرض فروپاشی است و انشاءالله چنین نخواهد شد. کانون وکلای مستقل که یکی از مصادیق و نشانه‌های کشورهای توسعه یافته است در ایران باقی خواهد ماند و یقیناً وجود چنین نهادی به نفع جامعه و یکی از نشانه‌های اعتبار بین‌المللی کشور عزیزمان است. به هر حال IBA کانون وکلایی را به رسمیت می‌شناسد که اولاً مستقل است و ثانیاً در آن سازمان عضویت دارد. ما نیز سعی می‌کنیم به عنوان یک نهاد مستقل عضویت خود را ادامه دهیم. IBA یک نهاد حاکمیتی نیست و آنها یک NGO هستند و بیشتر کارشان علمی و در قلمرو فعالیت‌های صنفی و حرفه‌ای است. یعنی وارد مباحث و مقولات دیگر نمی‌شوند. این نهاد می‌خواهد با آگاهی دادن و آموزش نهاد وکالت اهمیت وجود نهاد مستقل وکالت را به جوامع بشناساند.
در صورتی که قوانین وکالتی در کشور ما تغییر کند و استقلال کانون وکلا دچار خدشه شود آیا عضویت ما در این نهاد بین‌المللی متزلزل خواهد شد؟
اولاً که امیدوارم چنین اتفاقی نیفتد و با توجه به عقلانیت و خرد جمعی که در مجموعه قوای قضاییه و مجریه و مقننه می‌بینیم فکر نمی‌کنم چنین اراده‌ای وجود داشته باشد. استقلال کانون‌ها به قوت خودش باقی خواهد ماند و کانون‌ها استقلال خودشان را حفظ می‌کنند. به هر حال میراث گرانبهایی است که وجود دارد و لایحه قانونی استقلال که در این زمینه قانون بسیار پیشرویی نسبت به بسیاری از کشورهای جهان است، باقی خواهد ماند. اما اگر قانون تغییر کند و ساختار کانون وکلا از این شکل بیرون بیاید، احتمال زیادی دارد که عضویت کانون مرکز در IBA به این نحو باقی نماند.
در آخر اگر نکته خاصی در زمینه IBA دارید بفرمایید.
به دوستان و همکاران خودم عرض می‌کنم این نیاز وجود دارد که وکلا با ساختارهای حقوقی، وکالتی و خدمات حقوقی سایر کشورها آشنا شوند. این مستلزم مطالعه یا حضور در مجامع و کنفرانس‌های بین‌المللی است. یکی از وسایل ضروری آشنایی با زبان خارجی است. از همکارانم درخواست می‌کنم زبان خارجی را خیلی جدی دنبال کرده و تلاش کنیم با نهادهای حقوقی دیگر کشورها آشنا شویم.
دوم اینکه حضور در نشست‌های علمی موجب انتقال تجارب و تبادل نظرات علمی و حرفه‌ای خواهد شد. مستحضر هستید که یکی از اسناد تشکیل دهنده سازمان تجارت جهانی GATS (موافقت‌نامه عمومی تجارت خدمات) است. خدمات یا تجارت خدمات یکی از مهمترین بخش‌های سازمان تجارت جهانی را تشکیل داده و از یکی از مهمترین اشکال تجارت فرامرزی است. در این میان خدمات حقوقی یکی از مهمترین بخش‌های این سند محسوب می‌گردد. کشور ایران از سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر در سازمان جهانی تجارت درآمده است و در مسیر عضویت دائم گام برمی‌دارد و در این فرایند مطالعه در بخش‌های مختلف تجاری از جمله خدمات حقوقی در راستای بررسی مَضار و مزایای آزادسازی تجاری در بخش خدمات حقوقی ضروری است. از این‌رو مطالعات به‌عمل‌آمده در کانون وکلای بین‌المللی که در قالب کتابچه‌های آموزشی منتشر شده ، بسیار سودمند است.
