یادداشت دکتر خالقی درباره تحلیل ماهیت کیفری ابراز شادمانی از شهادت رئیس جمهور
وکلاپرس- دکتر علی خالقی، وکیل دادگستری و استاد دانشگاه تهران با انتشار اظهار نظر یک دادیار درباره عنوان اتهامی «توهین به رئیس جمهور»، درباره توهین به رئیس جمهور و انتساب جرم فعالیت تبلیغی علیه نظام به آن نکاتی را بیان کرده است.
به گزارش وکلاپرس، دکتر خالقی با اشاره به سانحه سقوط بالگرد رئیس جمهور و محکومیت برخی افراد در فضای مجازی، عنوان داشته است: رئیس جمهور یکی از کارگزاران نظام است، نه خود نظام و توهین به وی نیز فعالیت تبلیغی علیه نظام یا به نفع گروه‌های مخالف نظام محسوب نمی‌شود.
دکتر خالقی در اینستاگرامش نوشت:
تبلیغ علیه نظام: کدام تبلیغ؟ کدام نظام؟
«فعالیت تبلیغی علیه نظام» که معمولاً «تبلیغ علیه نظام» خوانده می‌شود، جرمی از بازماندگان رژیم پهلوی است که در ماده ۵ قانون مجازات مُقدِمین علیه امنیت و استقلال مملکت مصوب ۱۳۱۰ پیش‌بینی شده بود و اکنون نیز با تغییراتی در ماده ۵۰۰ ق. تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ آمده است. اما منظور از «نظام» چیست و چه اقدامی «تبلیغ» علیه آن محسوب می‌شود؟
در پی سقوط بالگرد حامل رئیس جمهور در ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳، برخی افراد در فضای مجازی از این واقعه ابراز خشنودی کردند و تحت تعقیب قرار گرفتند. در یکی از استان‌های شمالی کشورمان، در مورد کسی که نوشته بود «حقش بود هلی‌کوپترش سقوط کنه و حقش بود که ۲۴ ساعت در جنگل بمونه» با گزارش پلیس فتا پرونده‌ای برای وی با اتهام «نشر اکاذیب رایانه‌ای» در دادسرا تشکیل شد و بر اساس کیفرخواست دادسرا، دادگاه کیفری دو او را به این اتهام به دو سال حبس محکوم نمود. در پرونده‌ای دیگر در استان تهران، متهم تصویری حاوی مطالب موهن نسبت به رئیس جمهور فقید در فضای مجازی منتشر کرده بود که در دادسرا به اتهام «توهین به مقدسات» و «تبلیغ علیه نظام» تحت تعقیب واقع و در مورد وی قرار جلب به دادرسی صادر شد.
جرم نشر اکاذیب به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی مستلزم اعلام و انتشار جمله‌ای خبری با قابلیت اتصاف به صدق و کذب است و گفتن این جمله که کسی استحقاق مرگ داشته یا نداشته، فاقد این ویژگی است.
از تفکیک مواد ۵۱۳ و ۶۰۹ ق. تعزیرات معلوم می‌شود که از نظر قانونگذار نیز، رئیس جمهور جزو مقدسات اسلام نیست؛ ماده نخست راجع به توهین به مقدسات و ماده اخیر ناظر به توهین به رئیس جمهور است.
رئیس جمهور یکی از کارگزاران نظام است، نه خود نظام و توهین به وی نیز فعالیت تبلیغی علیه نظام یا به نفع گروه‌های مخالف نظام محسوب نمی‌شود.
اصولاً در فرهنگ ما، ابراز شادمانی از درگذشت کسی، رفتاری غیراخلاقی تلقی می‌شود و در صورت تشکیل پرونده برای آن، مقام قضایی باید آزاد و رها از تکدر خاطر خود، بی‌طرفانه به ارزیابی آن رفتار و تعیین وصف مجرمانه و مجازات آن بپردازد و این تشخیص هم در کنترل مراجع بالاتر قرار دارد.
در پرونده دوم، دادیار اظهارنظر که از دانش‌آموختگان دکترای دانشگاه تهران است، به درستی با تشخیص دادیار تحقیق در صدور قرار جلب به دادرسی مخالفت کرده و با استدلالی دقیق که در تصویر دوم مشاهده می‌کنید توهین به رئیس جمهور را از مصادیق اهانت به مقدسات و تبلیغ علیه نظام ندانسته و به زیبایی غلبه خردورزی بر احساسات را به تصویر کشیده است.
علی خالقی
متن اظهار نظر دادیار درباره عنوان اتهامی «توهین به رئیس جمهور»
با وجود این نسبت به قرار صادره به شرح ذیل اظهار نظر می گردد:
توهین به رئیس جمهور فقید ارتباطی با توهین با مقدسات ندارد. لذا نسبت به این عنوان اتهامی اعتقاد به صدور قرار منع تعقیب دارم. در ارتباط با جرم فعالیت تبلیغی علیه نظام از یک سو معتقدم این جرم از جمله جرایم به عادت است. لذا شرط تحقق جرم مذکور ارتکاب رفتارهای تبلیغی به صورت چندباره است و صرف اقدام یکباره رفتار منجر به تحقق جرم به عادت نمی گردد.
از سوی دیگر توهین به مرحوم رئیسی در فضای مجازی و انتشار عکس محتوای مطالب موهن نسبت به آن مرحوم که بتواند فعالیت تبلیغی علیه نظام باشد از نظر اینجانب محل تشکیک است چه اینکه معتقدم فعالیت تبلیغی علیه نظام جرمی است که مرتکب باید به صورت چندباره نسبت به ارکان نظام نظیر مخالفت با ولایت فقیه جمهوریت نظام و از این قبیل موارد تبلیغ نماید.
مبرهن است حتی صرف انتقاد نسبت به عملکرد مسئولان نظام و حتی تبلیغ علیه شخص آنها نمی تواند فعالیت تبلیغی علیه نظام باشد. یقینا این ابهام اساسی نیز قابل طرح است که آیا توهین به روسای جمهور سابق اسلامی ایران آیت اله خامنه ای بابت تصدی ریاست جمهوری، مرحوم هاشمی رفسنجانی، خاتمی، احمدی نژاد و روحانی نیز فعالیت تبلیغی علیه نظام تلقی میگردد؟
یقینا پاسخ منفی است و تمامی این اشخاص و یا ورثه ایشان مطابق با قانون حق شکایت از توهین کننده منطبق با قانون را دارد.
از دیگر مواردی که توهین به شخص رئیس جمهور نمی تواند فعالیت تبلیغی علیه نظام باشد مداقه در ماده ۵۱۴ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی است. بر اساس این ماده توهین به امام خمینی و مقام معظم رهبری جرم و قابل مجازات است. یقینا مقنن با جرم انگاری مستقل این رفتار نظر بر این داشته که توهین به این اشخاص فعالیت تبلیغی علیه نظام نیست.
بنابراین معتقدم تبلیغ فحاشی و توهین نسبت به اشخاص حقیقی که در نظام جمهوری اسلامی ایران مشغول به خدمت و فعالیت هستند نمی تواند مشمول عنوان مجرمانه فعالیت تبلیغی علیه نظام باشد اگر چه اقدام مرتکب نسبت به مرحوم رئیسی مذموم ناپسند و غیر اخلاقی است.
