سند ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید
(مصوب جلسه ۸۹۶ مورخ ۲۴/۱۱/۱۴۰۲شورای عالی انقلاب فرهنگی)
ماده ۱- مفاهیم و تعاریف
۱- خواندن: فرایند و زیست‌بوم فعال شناختی مهارتی است که شامل رمزگشایی از نمادهای نوشتاری یا گفتاری زنجیره‌وار و منسجم به منظور استنتاج معانی از مواد خواندنی می‌گردد و مفاهیم و پیام‌ها به وسیله آن درک و دریافت می‌شود. خواننده در این فرایند، پس از کشف پیام متن و مبتنی بر آموخته‌های پیشین، در پی کشف معانی تازه برمی‌آید و از مرز انباشت اطلاعات و افزایش کمی سواد اطلاعاتی فراتر می‌رود.
۲- خواندن مفید: خواندن مفید معطوف به اثر و نتیجه بوده و برون داد علمی، رفتاری، ذهنی یا روانی دارد که برای رشد انگیزه، ارتقاء توانایی های انتقادی و مهارتی، توسعه دانش کاربردی و نهایتاً تعالی فرد ضروری است.
۳- مواد خواندنی: آثار مکتوب، منتشرشده و مناسب خواندن در یک یا چند رده در قالب‌های کاغذی، دیجیتال، صوت، بریل و تصویر.
۴- ترویج: مجموعه فعالیت‌های منسجم و هدفمند ارتباطی فرهنگی؛ شامل راهنمایی، مشاوره، معرفی، نقد و … که مزایای یک خدمت، محصول یا رفتار را به آگاهی می‌رساند و مخاطبان هدف را تشویق به استفاده از آن می‌کند.
۵- خواننده: فرد یا جمعیت خدمت‌گیر از کتابخانه و یا استفاده‌کننده از مواد خواندنی، فارغ از سن، جنس، نژاد، ملیت و علایق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی.
۶- سبک زندگی ایرانی اسلامی: مهارت و هنر زندگی برآمده از فرهنگ اسلامی- ایرانی که مبتنی بر جهان‌بینی و دستگاه معرفتی اسلام؛ روش‌ها، سنت‌ها، آداب، عادات، رسوم و رفتارهای زیستی ایرانیان مسلمان را در سه ساحت «رابطه انسان با خود»، «رابطه انسان با خدا» و « رابطه او با مردم» تبیین می‌کند و هدف آن، دستیابی به وضع مطلوب برای نیل به تمدن نوین اسلامی و تحقق وضع آرمانی سبک زندگی در عصر ظهور است.
ماده ۲- چشم‌انداز سند
ترویج خواندن آگاهانه و مفید به عنوان زیربنای تفکر انتقادی و خلاق که جامعه ایرانی- اسلامی طی آن، علاوه بر افزایش سواد اطلاعاتی عمومی، تخصصی و اختصاصی، در چارچوب سبک زندگی ایرانی – اسلامی، در بهبود زیست فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود مشارکت فعال، پویا و مؤثر داشته باشد.
ماده ۳- هدف‌ها
۱- دسترسی آسان و کم‌‌هزینه به مواد خواندنی مناسب و مفید در همه قالب‌ها برای همه گروه‌های سنی و اجتماعی.
۲- کاربست و هم‌افزایی همه ظرفیت‌های حاکمیتی و غیرحاکمیتی کشور برای دسترس‌پذیرساختن مواد خواندنی مفید.
۳- عمومی‌سازی فرهنگ خواندن مفید در میان ایرانیان به‌عنوان یک کنش فردی و اجتماعی.
۴- برطرف‌کردن چالش‌ها و موانع پیش روی جامعه ایرانی در ارتباط با خواندن مفید با رویکرد علمی.
۵ – توسعه مهارت‌های خواندن مفید در میان ایرانیان و توانمندسازی آنان.
۶ – بازطراحی زنجیره خواندن در جامعه ایرانی براساس الزامات اعتقادی، نیازهای بومی و الگوهای موفق جهانی.
ماده ۴- کارگروه ملی خواندن و ترویج مطالعه مفید
به منظور بررسی و پایش اجرای «سند»، کارگروهی دایمی مرکب از نمایندگان تام‌الاختیار (حداقل در سطح معاون دستگاه‌های زیر) تشکیل می‌گردد:
۱- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
۲- نهاد کتابخانه های عمومی کشور
۳- وزارت آموزش و پرورش
۴- وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
۵ – سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
۶ – سازمان اسناد و کتابخانه ملی
۷- سازمان تبلیغات اسلامی
۸ – ستاد عالی نظارت بر کانو‌ن‌های فرهنگی و هنری مساجد کشور
۹- معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری
۱۰- وزارت ورزش و جوانان
۱۱- ستاد کل نیروهای مسلح
۱۲- مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه
۱۳- مرکز رسیدگی به امور مساجد
۱۴- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
۱۵- سازمان جهاد دانشگاهی
۱۶- مجمع ناشران انقلاب اسلامی
۱۷- وزارت کشور (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور)
۱۸- شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه
۱۹- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
۲۰- وزارت راه و شهرسازی
۲۱- معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده.
تبصره ۱- به پیشنهاد جانشین رئیس کارگروه و با تصویب کارگروه، یک نفر از اعضای انجمن علمی در حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و نیز دو نفر از فعالان دغدغه‌مند، آگاه و انقلابی در حوزه نشر و ترویج خواندن به عنوان عضو کمیته دعوت خواهند شد.
تبصره ۲- سایردستگا‌ه ها وسازمان‌ها، برحسب مباحث مطرح در کارگروه (بدون حق رأی)، دعوت خواهند شد.
تبصره ۳- کارگروه استانی مرکب از مدیران استانی زیرمجموعه دستگاه‌های عضو کارگروه ملی در هر استان، به ریاست استاندار تشکیل می‌شود و هر سه ماه یک بار گزارش عملکرد خود را برای کارگروه ارسال می‌کند.
ماده ۵- ارکان کارگروه
۱- ریاست کارگروه به عهده وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
۲- جانشین رئیس کارگروه، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است.
۳- دبیرخانه دایمی کارگروه در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مستقر خواهد بود.
تبصره- دبیر کارگروه، که توسط جانشین رئیس کارگروه تعیین می‌شود، وظیفه پیگیری و اجرای مصوبات کارگروه را بر عهده دارد.
ماده ۶- وظایف کارگروه
۱- سیاست‌گذاری و تدوین برنامه‌های هر یک از موارد مطرح شده در مواد ۸ تا ۱
۲- تنظیم وظایف دستگاه های مذکور در مواد ۸ تا ۱۲
۳- نظارت بر اجرای مصوبات کارگروه و انجام وظایف دستگاه ها و ارجاع دستگاه‌های متخلف به مراجع ذیصلاح قانونی
۴- رصد تحقق اهداف سند
ماده ۷- وظایف دبیرخانه
۱- برنامه‌ریزی و سازماندهی فعالیت‌ها و فرآیندهای دبیرخانه
۲- پیشنهاد طرح‌ها و راهکارهای علمی و اجرایی مؤثر برای اجرای سند به ازای هر یک از دستگاه‌ها با توجه به مأموریت سازمانی آنها و پیگیری اجرای آن
۳- هماهنگی میان اعضای کارگروه برای حفظ ارتباط اعضا و برگزاری منظم جلسا
۴- پیگیری اجرای مصوبات و گزارش فصلی آنها به کارگروه
ماده ۸- تولید
۱- معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری و وزارت علوم و تحقیقات و فناوری مکلف به الگوبرداری و بومی‌سازی فناوری‌های نوین سخت‌افزاری و نرم‌افزاری د ر حوزه خواندن در قالب حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در این حوزه هستند.
۲- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و عمومی فعال در حوزه نشر، در راستای تولید مواد خواندنی مناسب و ساماندهی بازار نشر به منظور غلبه آثار تألیفی مناسب بر آثار ترجمه‌ای، علاوه بر نظارت نظام‌مند بر ترجمه آثار زبان‌های دیگر به زبان فارسی، مکلف به شناسایی و سفارش ترجمه آثار فاخر سایر زبان‌ها به زبان فارسی و حمایت از آنها در کشور هستند.
۳- همه دستگاه‌های ذی‌ربط، به‌ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مکلف به اقدام در راستای تولید و توسعه مواد خواندنی برای گروه‌های سنی خردسال، کودک و نوجوان هستند .
۴- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف به رفع موانع زیرساختی، حقوقی و مالی برای «گسترش و حمایت از بازار کتاب دیجیتال» در کشور هستند.
۵- نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سازمان بهزیستی کشور و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مکلف به فراهم‌آوری امکانات و حمایت از تولید مواد خواندنی گویا و بریل برای نابینایان و «مواد خواندنی مناسب‌سازی‌شده» برای ناشنوایان و سالمندان هستند.
۶- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از طریق فعال‌کردن فرآیندهای حمایتی و اعتبارات سالانه، مکلف به تدوین و ابلاغ سیاست‌ها و دستورالعمل‌های محتوایی برای تولید مواد خواندنی مبتنی بر نیاز مردم و اقتضائات جامعه و اهداف کلان کشور است.
ماده ۹- عمومی‌سازی
۱- سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است با رویکرد اطلاع‌رسانی، آموزش، تبلیغ و ترویج، در تمامی شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی داخلی به صورت هفتگی حداقل یک ساعت برنامه با موضوع خواندن، نقد و معرفی کتاب و کتابخانه‌های عمومی تولید و پخش کند.
۲- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (معاونت امور هنری و سازمان سینمایی) مکلف است، به‌صورت مشخص و منطبق با برنامه مدون از جمله گسترش طرح اقتباس از آثار ادبی ، به ترویج خواندن در آثار سینمایی کشور اهتمام ورزد.
۳- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و سازمان تبلیغات اسلامی مکلفند با ترویج شخصیت‌های ایرانی – اسلامی مبتنی بر فرهنگ مکتوب، به رشد محسوس کتاب‌خوانی برای گروه سنی کودک و نوجوان اهتمام ورزند و برنامه سالانه خود را به کارگروه ارائه کنند.
۴- تمامی شهرداری‌‌های کشور مکلفند حداقل ۳ درصد از تبلیغات شهری را به ترویج خواندن و کتابخانه‌های عمومی اختصاص دهند.
۵- تمامی پیام‌رسان‌های داخلی مکلفند، به‌صورت مشخص و منطبق با برنامه مدون، حداقل ۵ درصد از تولیدات سالانه خود را به موضوع ترویج خواندن و خدمات کتابخانه‌ها و معرفی کتب مفید اختصاص دهند. این پیام‌رسان‌ها در این صورت از معافیت‌های قانونی بهره‌مند خواهند شد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیرخانه کارگروه مکلف به پیگیری سازوکار اجرایی آن خواهند بود.
۶- مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، دفتر تبلیغات اسلامی‌حوزه علمیه قم و مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، از تمام ظرفیت خود برای ترویج خواندن، به‌ویژه در مناسبت‌های مذهبی و تبلیغی برای همه گروه‌های سنی مخصوصاً کودکان، نوجوانان و جوانان استفاده کنند.
۷- تمامی نشریات کثیرالانتشار یا محلی و خبرگزاری‌ها و سایت‌های خبری که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند، مکلفند سالانه حداقل ۲۴ محتوای ۱۰۰۰ کلمه‌ای با موضوع کتاب و کتاب‌خوانی، به‌تناوب زمانی، تولید و منتشر کنند که در این صورت از معافیت‌های قانونی نیز بهره‌مند خواهند شد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیرخانه کارگروه مکلف به پیگیری سازوکار اجرایی آن خواهند بود.
۸- وزارت آموزش و پرورش مکلف به نهادینه‌سازی ترویج خواندن در مدارس از طریق تقویت کتابخانه‌های آموزشگاهی و گنجاندن دوره‌های مهارتی «مشاوره کتابدار» در آموزش ضمن خدمت معلمان است.
۹- سازمان تبلیغات اسلامی و دبیرخانه ستاد عالی کانو‌ن‌های فرهنگی و هنری مساجد مکلفند با استفاده از ظرفیت مساجد و هیأت‌‌های مذهبی به‌صورت مشخص و منطبق با برنامه مدون، به ترویج خواندن و مواد خواندنی اهتمام ورزند.
۱۰- سازمان اوقاف و امور خیریه مکلف است، ضمن توجه به موضوع ترویج خواندن در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌های راهبردی خود، به‌صورت مشخص و منطبق با برنامه مدون، از همه امکانات تبلیغی خود به منظور ورود نخبگان، واقفان و خیرین به حوزه کتاب، خواندن و کتابخانه‌سازی استفاده کرده و بخشی از ظرفیت خدماتی و محیطی‌اش را به اجرای برنامه های ترویجی حوزه خواندن در کتابخانه‌های امامزادگان (فیزیکی و دیجیتالی) و نیز در کتابخانه‌های خود اختصاص دهد.
۱۱- سازمان تبلیغات اسلامی (حوزه هنری) مکلف است به‌صورت مشخص و منطبق با برنامه مدون، به ترویج خواندن و موادخواندنی در آثار و برنامه‌های خود در حوزه‌های کتاب، موسیقی، فیلم و هنرهای تجسمی اهتمام ورزد.
۱۲- تمامی ارائه‌کنندگان محتوای فراگیر(فضای مجازی)که با نمایش مواد خواندنی مختلف، به ترویج خواندن می‌پردازند، از معافیت‌های قانونی بهره‌مند خواهند شد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیرخانه کارگروه مکلف به پیگیری سازوکار اجرایی آن خواهند بود.
ماده ۱۰- دسترسی
۱- نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به عنوان بهره‌بردار و پس از تأمین اعتبارات مالی مربوط، موظف به ایجاد و تجهیز کتابخانه‌های عمومی با اولویت شهرهای فاقد کتابخانه منطبق با برنامه ملی آمایش کتابخانه‌های عمومی کشور است؛ به‌طوری‌که سالانه حداقل ۵۰ کتابخانه عمومی استاندارد به شبکه کتابخانه عمومی کشور اضافه شود.
۲- کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان مکلف به ایجاد و گسترش «خدمات کتابخانه‌ای» خود به منظور ترویج خواندن براساس برنامه مدون پنج ساله است.
۳- نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و سازمان اسناد و کتابخانه ملی، با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط، مکلف به ایجاد کتابخانه عمومی دیجیتال برای دسترسی همه فارسی‌زبانان می‌باشند.
تبصره ۱- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف به پیگیری تخصیص اعتبارات مالی مربوط است.
تبصره ۲- نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور موظف است چالش‌های قانونی و حقوقی مربوط را پیگیری کند.
۴- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به منظور توزیع و دسترس‌پذیری عادلانه مواد خواندنی و روزآمدکردن آنها، مکلف به تأمین سالانه یک میلیون نسخه کتاب کاغذی، با اولویت گروه سنی کودک و نوجوان، برای کتابخانه‌های عمومی کشور است.
۵- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف به تأمین سالانه پنج میلیون مجوز (لایسنس) استفاده یک ماهه کتاب دیجیتال و صوتی برای کاربران کتابخانه‌های عمومی است.
۶- نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور موظف به برقراری عضویت رایگان و ارائه خدمات فرهنگی کتابخانه‌های عمومی کاملاً رایگان برای سه دهک پایین جامعه است.
۷- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف به توسعه زیرساخت فروش الکترونیکی کتاب در کشور با اولویت مناطق کمتربرخوردار و ایجاد تسهیلات فروش رایگان یا با تخفیف برای سه دهک پایین جامعه است.
۸- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، مکلف به وضع استانداردهای لازم برای ایجاد و ارتقاء سکوهای ایرانی ارائه‌کننده کتاب دیجیتال و صوتی و پیگیری اخذ مجوزهای قانونی مربوط از مراجع ذی‌ربط هستند.
۹- همه نهادها و دستگاه‌های خدماتی مرتبط با موضوع، به‌ویژه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، باید بخشی از اقدامات و برنامه‌های سالانه خود را، براساس برنامه مدون، به گروه‌های خاص (نابینایان، ناشنوایان، سالمندان، مهاجران و …) اختصاص دهند.
۱۰- شهرداری‌ها مکلف به ایجاد راهنمایی‌های شهری مناسب برای دسترسی شهروندان به کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها هستند.
۱۱- وزارت راه و شهرسازی مکلف است، مبتنی بر اولویت های آمایشی، ضمن درنظرگرفتن اماکن ترویج خواندن در سیاست‌ها و ضوابط شهرسازی و توسعه فضاهای شهری و شهرنشینی، در فرودگاه‌ها، ایستگاه‌های راه‌آهن و پایانه‌های مسافربری، فضاهایی را به ترویج خواندن اختصاص دهد.
۱۲- وزارت کشور با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط در ارائه خدمات اجتماعی مکلف است، به منظور افزایش توانمندی و ارتقاء سطح زندگی فرهنگی خدمت‌گیران به‌ویژه در مناطق محروم، طبق برنامه‌ای مدون و براساس اولویت های آمایشی کتابخانه‌های عمومی، از راه واگذاری یا طرق دیگر، فضاهایی را به عرضه خدمات و محصولات فرهنگی کتاب محور و ترویج خواندن اختصاص دهد
ماده ۱۱- آموزش و مشاوره
۱- نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور موظف به ارائه «خدمات مشاوره خواندن» به خوانندگان در تمامی کتابخانه‌های عمومی به‌صورت حضوری است
۲- وزارت آموزش و پرورش، ضمن الزام به گنجاندن «زنگ خواندن» در برنامه درسی دانشآموزان مقطع تحصیلی ابتدایی به منظور ارائه آموزش «مهارت‌های خواندن»، مکلف است در مسیر برنامه‌های آموزشی خود تدبیری اتخاذ کند که دانشآموزان همه مقاطع در طول دوران تحصیلات رسمی خود، به مواد خواندنی غیردرسی مراجعه کنند.
۳- وزارت آموزش و پرورش مکلف است سالانه و براساس برنامه مدون، به پایش دانشآموزان مدارس در همه مقاطع تحصیلی برای شناسایی انواع اختلالات خواندن بپردازد و برای بهبود وضعیت دانشآموزان مبتلا به اختلال خواندن، اقدام لازم را به عمل آورد.
۴- سازمان بهزیستی کشور مکلف است بخشی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی خود را به صورت مشخص و منطبق با برنامه مدون، به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که همه گروه‌های خدمت‌گیر آن سازمان، به ویژه کودکان و نوجوانان، از خدمات مربوط به حوزه ترویج خواندن برخوردار شوند.
ماده ۱۲- پژوهش
۱- وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مکلف است، به منظور تحول محتوایی و نظری در چارچوب تمدن نوین ایرانی – اسلامی و تطابق هرچه بیشتر سرفصل‌های رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی با ماهیت این رشته و امکان فعالیت حرفه‌ای و مهارت‌محور فارغ‌التحصیلان در بازار کار، ضمن توجه به مفهوم «مطالعات خواندن» در برنامه‌ریزی‌های درسی خود، برای بازنویسی رشته «مدیریت کتابخانه عمومی» در مقطع کارشناسی ارشد، منطبق با نیازهای بازار کار کشور، اقدام کند.
۲- شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مکلف به هدایت پژوهش‌های کاربردی و نظری کشور به سمت موضوع خواندن و همه تقسیمات مختلف آن مانند «خواندن دیجیتال» است.
۳- دستگاه‌های مرتبط با کارگروه «سند» و نیز همه دستگاه‌های ذی‌ربط، مکلف به یکپارچه‌سازی داده‌ها و سامانه‌های مرتبط با حوزه خواندن به منظور هم‌افزایی هستند.
۴- دبیرخانه دائمی کارگروه (موضوع بند ۳ ماده ۵) از طریق مرکز رصد فرهنگی کشور مستقر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مکلف به پیمایش علمی سالانه موضوع «میزان مطالعه و عادات خواندن ایرانیان» و گزارش آن به کارگروه است.
۵- بخش‌های پژوهشی مستقر در دستگاه‌های مرتبط با کارگروه «سند» مکلفند، براساس برنامه مدون، بخشی از پژوهش‌های خود را به موضوع رصد و بررسی فرهنگ و میزان خواندن و نقد و معرفی مواد خواندنی اختصاص دهند.
ماده ۱۳- ارزیابی و اصلاح
«سند» از زمان تصویب حداکثر ۵ سال اعتبار دارد و بعد ازآن، براساس اقتضائات و نیازهای کشور، به پیشنهاد نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور توسط شورای فرهنگ عمومی، ارزیابی و بازبینی و درصورت نیاز به اصلاح جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی پیشنهاد می گردد.
ماده ۱۴- این «سند» مشتمل بر ۱۴ ماده و ۶ تبصره و بر اساس مصوبه ۱۰/۵/۱۴۰۲ شورای فرهنگ عمومی کشور، در جلسه ۸۹۶ مورخ ۲۴/۱۱/۱۴۰۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شد و مقررات مغایر با آن از جمله «سند نهضت مطالعه مفید» (مصوب جلسه ۶۷۳ مورخ ۴/۸/۱۳۸۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی) و «سند ترویج فرهنگ کتاب و کتاب‌خوانی» (مصوب جلسه ۶۹۲ مورخ ۲۳/۸/۱۳۹۶ شورای فرهنگ عمومی)، نسخ خواهند شد.