مصاحبه با ذکریا رستمیان(رئیس اداره حقوقی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی)
آقای رستمیان اندکی درباره قوانین مرتبط با محیط‌بانان بگویید.
محیط‌بانان به عنوان یکی از نیروهای دارای سلاح از قانون بکارگیری سلاح توسط مأمورین نیروهای مسلح در موارد ضروری مصوب ۱۳۷۳ تبعیت می‌کنند. همه محیط‌بانان در دوره‌های محیط‌بانی که معمولاً به مدت ۱۵ روز در استان البرز برگزار میشود شرکت می‌کنند که در این دوره مسائلی از جمله نحوه بکارگیری سلاح، وظایف و اختیارات قانونی، نحوه برخورد با متخلفین و غیره به محیط‌بانان آموزش داده میشود. محیط‌بانان بر اساس ماده ۱۵ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست ضابط دادگستری‌اند و بر مبنای ماده ۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ دوره‌های آموزشی مرتبط را زیر نظر دادستان و تحت آموزش قضات باتجربه از جمله قضات دادگاه تجدیدنظر استان می‌گذرانند.
در رابطه با به کارگیری سلاح توسط محیط‌بانان و دفاع از خود و مقابله با شکارچیان غیرقانونی چه مشکلات و خلاهایی وجود دارد؟
قانون بکارگیری سلاح، قانونی است که کلیه نیروهای مسلح تابع آن هستند و فرقی میان مأموران نیروی انتظامی، محیط‌بانان، جنگلبانان، نیروهای بسیج، نیروی دریایی و غیره نمی‌گذارد که این وضعیت مشکلاتی را به‌همراه خواهد داشت؛ برخی خلأهای موجود به‌دلیل عدم انطباق برخی شرایط حاکم بر یک گروه از مأموران (محیط‌بانان) با قانون بکارگیری سلاح است. شرایط مأموران نیروی مقاومت بسیج با شرایط محیط‌بانان متفاوت است. شرایط مأموران نیروی انتظامی که بخشی زیادی از آنان در محدوده شهر یا حومه شهر انجام وظیفه می‌کنند با محیط‌بانانی که در مناطق بکر طبیعت حضور دارند فرق دارد. درچنین مناطقی معمولاً افراد اندکی وارد می‌شوند و اغلب این افراد (شکارچیان) حامل سلاح گلوله‌زنی با فشنگ‌های جنگی هستند و به علت اینکه تعداد محیط‌بانان نسبت به وسعت مناطق کم است، ممکن است آن محیط‌بان به تنهایی در آن محل از منطقه حفاظت شده یا پارک ملی حضور داشته باشد. بنابراین می‌بایست قانون به‌گونه‌ای باشده که محیط‌بان بتواند ضمن انجام وظیفه و برخورد با متجاوزان به طبیعت، به نحو صحیح از سلاح استفاده نماید.
این مشکلات و این عدم تطابق قانون با شرایط کاری محیط‌بانان باعث شده است که محیط‌بانان کمتر راغب به استفاده از سلاح در مأموریت‌های خود باشند.
لایحه حمایت از محیط‌بانان و جنگلبانان را که در حال حاضر در مجلس است چگونه می‌بینید؟
این لایحه در کلیت موضوع لایحه خوبی است اما انتظار می‌رفت حمایت‌های بیشتری از محیط‌بانان انجام گیرد. ما در حال حاضر قانونی تحت عنوان قانون اصلاح قانون نحوه جبران زحمات و خسارات کارکنان سازمان حفاظت محیط زیست در ارتباط با جرایم زیست محیطی مصوب ۱۳۹۴ را داریم و بر اساس آیین‌نامه اجرایی آن که ۲۶ اسفند ماه ۱۳۹۷ در روزنامه رسمی چاپ شده، پرداختی‌هایی را بر اساس اعتبارات مصوب برای مأمورانی که در حین انجام وظیفه یا مأموریت محوله مصدوم یا مجروح شده و تحت مداوا قرار می‌گیرند یا در زمان کشف، تعقیب جرایم و دفاع از حقوق سازمان حفاظت محیط زیست دچار خسارت مالی می‌شوند اختصاص داده‌اند و حتی بر اساس بند «ب» ماده ۴ این آیین‌نامه از خانواده محیط‌بانانی که در جهت انجام وظیفه قانونی و مأموریت محوله به منظور جلوگیری، کشف، تعقیب جرایم شکار و صید و در حین برخورد با متخلفین جان خود را از دست می‌دهند حمایت مالی می‌نماید. خوب لازم است اگر لایحه جدیدی بخواهد تصویب شود حمایت‌های بیشتری نسبت به قوانین موجود از محیط‌بانان نماید.
| محیط‌بانی می‌بایست در دسته مشاغل سخت قرار گیرد و درج آن در لایحه حمایت از محیط‌بانان الزامی است |
میشود گفت محیط‌بانان با متجاوزان به بیت‌المال و انفال مقابله می‌کنند، متجاوزانی که حتی در برخی پرونده‌ها به خانواده محیط‌بان آسیب وارد کرده‌اند. با وجود این خطرات متعدد، شغل محیط‌بانی می‌بایست در دسته مشاغل سخت قرار گیرد که اعمال و درج آن در لایحه حمایت از محیط‌بانان الزامی است.
تاکنون در استان خراسان برای محیط‌بانان در رابطه با استفاده از سلاح در مقابله با شکارچیان غیرقانونی مشکلاتی به وجود آمده است؟
استان خراسان رضوی تاکنون یک شهید در حوزه محیط زیست در شهرستان سبزوار داشته است. الحمدلله آمار تیراندازی محیط‌بانان به شکارچیان و بالعکس در استان خراسان رضوی به نسبت تخلفاتی که کشف می‌گردد بسیار ناچیز است و در ۵، ۶ سال گذشته این موارد انگشت‌شمار بوده است. در سال ۱۳۹۲ و ۱۳۹۳ دو پرونده منجر به فوت شکارچیان را داشتیم که یک پرونده با اخذ رضایت از اولیای دم با پرداخت دیه قانونی پیش رفت و پرونده دیگر نیز پس از صدور رأی نهایی از سوی دادگاه تجدیدنظر استان، با پرداخت دیه مختومه گردید. البته به لطف خداوند متعال با برگزاری دوره‌های آموزشی متعدد در ۲، ۳ سال اخیر و نصب قانون بکارگیری سلاح در معرض دید محیط‌بانان در پاسگاه‌های محیط‌بانی، تیراندازی منجر به جرح شکارچیان و حتی محیط‌بانان نداشتیم.
| یکی دیگر از مشکلات محیط‌بانان عدم صدور کارت ضابطان دادگستری است که در مأموریت‌ها بسیار کاربرد دارد |
و حرف آخر؟
محیط‌بانی یک کار همراه با علاقه و عشق است. محیط‌بان دور از چشم شهروندان و عموم جامعه انجام وظیفه می‌کند و بسیاری از مردم زحمات این قشر خدوم را نمی‌بینند و ممکن است برخی آثار آن را لمس نکنند. شاید به همین دلیل است که تاکنون حمایت زیادی از محیط‌بانان نشده است. علاوه بر حمایت‌های مالی و روانی که در قانون جبران زحمات مأموران و در لایحه حمایت از محیط‌بانان به آن اشاره شده است، محیط‌بانان نیازمند حمایت‌های قضایی بیشتر هستند.
یکی دیگر از مشکلات محیط‌بانان عدم صدور کارت ضابطان دادگستری است که در مأموریت‌ها بسیار کاربرد دارد. همچنین مشکل عمده سازمان حفاظت محیط زیست کمبود محیط‌بان است. همانطور که مستحضرید بر اساس استانداردهای جهانی به ازای حفاظت از هر ۱۰۰۰ هکتار یک محیط‌بان لازم است اما این میزان در ایران برای هر محیط‌بان حفاظت از ۶۰۰۰ هکتار است و در خراسان رضوی هر ۱۷۰۰۰ هکتار را یک محیط‌بان حفاظت می‌کند که علاوه بر افزایش فشار به محیط‌بان در گشت‌زنی و حضور در پاسگاه و دوری از خانواده، خطرات مضاعفی را به دنبال دارد.
همانطور که می‌دانید بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست وظیفه همگانی است و می‌توان گفت آثار این حفاظت به همه آحاد جامعه و حتی فراتر از خطوط مرزی می‌رسد. امید است با تطبیق قانون بکارگیری سلاح با شرایط محیط‌بانان به همه جامعه کمک کنیم.
مصاحبه کننده: سیده نسرین حسین پور