جزئیات اصلاحات قانون خانواده جمهوری آذربایجان درباره ممنوعیت ازدواج میان بستگان نزدیک

وکلاپرس- در کشور جمهوری آذربایجان، قانون جدیدی (اصلاحیه‌ای از قانون خانواده) از ۱ ژوئیه ۲۰۲۵ (۱۰ تیر ۱۴۰۴) رسماً در قوانین حقوق خانواده اجرا خواهد شد که ازدواج بین خویشاوندان نزدیک را با هدف حفاظت از سلامت نسل‌های آینده و کاهش بیماری‌های ژنتیکی ممنوع می‌کند.

به گزارش وکلاپرس، این اصلاحات پس از رشد آمار ازدواج خویشاوندی و بروز بیماری‌های ژنتیکی تدوین شد و ممنوعیت ایجاد شده صرفا مربوط به امکان ثبت رسمی ازدواج است.

یعنی اگر زوجین ممنوعه مراسم ازدواج را برگزار کنند، ازدواجشان ثبت نمی‌شود و هیچ مجازات کیفری در قانون برای آن پیش‌بینی نشده است.

 این اقدام صرفاً ثبت قانونی را ناممکن می‌کند و زوجین همچنان ممکن است غیررسمی زندگی کنند، اما ازدواجشان به رسمیت شناخته نمی‌شود.

موارد ممنوعیت ازدواج در قانون خانواده جمهوری آذربایجان

بر اساس اصلاحات صورت گرفته در مواد ۱۲ قانون خانواده جمهوری آذربایجان، ازدواج بین موارد زیر ممنوع است:

• فرزندان خواهران یا برادرانی که پدربزرگ یا مادربزرگ مشترک دارند (پسرعمو/دخترعمو، عمه/دایی و …).
• ازدواج بین عمو یا دایی و خواهرزاده و همچنین عمه یا خاله با برادرزاده.
• ازدواج‌های بین فرزندان عمو-عمه و دایی-خاله نیز شامل ممنوعیت می‌شود.

پیش از این، قانون ازدواج با والدین، فرزندان، پدربزرگ/مادربزرگ و برادر یا خواهر (شامل خواهرخوانده) را ممنوع کرده بود؛ اما اصلاح جدید شامل موارد گسترده‌تر خویشاوندی نزدیک می‌شود.

مقایسه وضعیت سابق و اصلاحات جدید:

بیشتر بخوانید:

• پیشنهاد نائب رئیس کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس برای ثبت پیش فرض عبارت «مهریه عند الاستطاعه» در سند ازدواج
• نمونه رای با موضوع اجازه ازدواج مجدد

مشکلات حقوقی ثبت نشدن رسمی ازدواج در جمهوری آذربایجان:

در کشور آذربایجان، ثبت رسمی ازدواج زیرساخت قانونی بسیاری از حقوق و مزایای زوجین را فراهم می‌کند. وقتی ازدواج ثبت نمی‌شود  زوجین با مشکلاتی از جمله موارد زیر روبرو می‌شوند:

۱. عدم شناسایی قانونی همسر

• در اسناد رسمی (شناسنامه، بیمه، ارث و…) همسر به عنوان “همسر قانونی” شناخته نمی‌شود.
• امکان استفاده از حق حضانت، ارث، تصمیم‌گیری پزشکی، حق اقامت مشترک، و دیگر حقوق خانواده وجود ندارد.

۲. فرزندان حاصل از این ازدواج

• تولد آن‌ها به‌صورت قانونی قابل ثبت است، ولی:

• در صورت نبود مدارک اثبات پدر، ممکن است پدر در شناسنامه درج نشود.
• فرزند ممکن است فرزند مادر تنها شناخته شود، و از حقوق ارث، نام‌خانوادگی پدر، یا تابعیت پدر محروم بماند.

۳. نداشتن دسترسی به خدمات بیمه و مالی

• یکی از زوجین نمی‌تواند از بیمه درمانی یا بازنشستگی همسر استفاده کند.
• گرفتن وام یا تسهیلات مالی مشترک غیرممکن می‌شود.

۴. مشکلات حقوقی در صورت اختلاف یا فوت

• در صورت طلاق، چون ازدواج ثبت نشده، حق طلاق قانونی یا مهریه یا تقسیم اموال وجود ندارد.
• در صورت فوت یکی از زوجین، طرف مقابل حق ارث یا ادعای نفقه یا مستمری بازمانده ندارد.

۵. عدم حمایت از سوی قانون در برابر خشونت یا اختلافات

• چون رابطه قانونی نیست، سیستم حقوقی ممکن است در دفاع از یکی از زوجین در برابر خشونت خانوادگی یا سوءاستفاده، نتواند به‌درستی وارد عمل شود.

بیشتر بخوانید:

• نمایشگاهی برای آشنایی با لباس وکلای جهان در جمهوری آذربایجان
• جمهوری آذربایجان؛ موضوع یازدهمین نشست روز جهانی وکلای در معرض خطر

متن اصلاح قانون حمایت خانواده جمهوری آذربایجان به زبان اصلی (منتشر شده در وب سایت ریاست جمهوری آذربایجان):

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 94-cü maddəsinin I hissəsinin 1-ci, 14-cü və ۱۷-ci bəndlərini rəhbər tutaraq qərara alır:

Maddə ۱. Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsində (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2000, № ۳ (I kitab), maddə ۱۲۶ (Cild I); Azərbaycan Respublikasının 2024-cü il 29 mart tarixli 1110-VIQD nömrəli və ۲۱ may tarixli 1154-VIQD nömrəli qanunları) aşağıdakı dəyişikliklər edilsin:

۱.۱. ۱۰.۲-ci və ۲۷.۲-ci maddələr ləğv edilsin;

۱.۲. aşağıdakı məzmunda 12.0.2-1-ci və ۱۲.۰.۲-۲-ci maddələr əlavə edilsin:

“۱۲.۰.۲-۱. qardaşların və (və ya) bacıların ümumi bioloji baba və (və ya) nənəsi olan uşaqları;

۱۲.۰.۲-۲. bioloji qohumluğu olan əmi (dayı) və qardaş (bacı) qızı, həmçinin bibi (xala) və qardaş (bacı) oğlu;”;

۱.۳. ۲۶.۱.۱-ci maddədən “və nikah yaşına çatana qədər nikaha daxil olmaq üçün bu Məcəllənin 10.2-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş icazə olmadıqda” sözləri çıxarılsın;

۱.۴. ۵۶.۲-ci maddədən “yetkinlik yaşına çatmayan şəxslər nikah bağladıqda,” sözləri çıxarılsın;

۱.۵. ۵۷.۲-ci maddənin birinci cümləsində “valideynlər nikaha daxil olmamışlarsa, onların” sözləri “valideynlərin” sözü ilə əvəz edilsin.

Maddə ۲. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2000, № ۴ (II kitab), maddə ۲۵۱ (Cild I); 2024, № ۱, maddələr 8, 18, № ۳, maddə ۲۵۰) aşağıdakı dəyişikliklər edilsin:

۲.۱. ۱۷۶-۱-ci maddə üzrə:

۲.۱.۱. adında “Qadını nikaha” sözləri “Nikaha və ya erkən evliliyə” sözləri ilə əvəz edilsin;

۲.۱.۲. ۱۷۶-۱.۱-ci maddənin dispozisiyasında “Qadını nikaha” sözləri “Nikaha” sözü ilə əvəz edilsin;

۲.۱.۳. ۱۷۶-۱.۲-ci maddənin dispozisiyası aşağıdakı redaksiyada verilsin:

“۱۷۶-۱.۲. Nikah yaşına çatmayan şəxsi erkən evliliyə daxil olmağa məcbur etmə –”;

۲.۱.۴. aşağıdakı məzmunda “Qeyd” hissəsi əlavə edilsin:

“Qeyd: Bu Məcəllənin 176-1 və ۱۷۶-۲-ci maddələrində “erkən evlilik” dedikdə yetkinlik yaşına çatmayan şəxslə nikah bağlamadan ailə qurmaq məqsədilə yaradılan ittifaq başa düşülür.”;

۲.۲. aşağıdakı məzmunda 176-2-ci maddə əlavə edilsin:

“Maddə ۱۷۶-۲. On altı yaşına çatmayan şəxsin erkən evliliyinin təşkili

On altı yaşına çatmayan şəxsin erkən evliliyinin həmin şəxsin və ya erkən evliliyə daxil olan digər şəxsin valideynləri və ya onları tərbiyə etmək vəzifəsi daşıyan şəxslər və ya erkən evliliyə daxil olan yetkinlik yaşına çatmış şəxs tərəfindən təşkil edilməsi –

iki min manatdan üç min manatadək miqdarda cərimə və ya iki ilədək müddətə azadlığın məhdudlaşdırılması və ya iki ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılır.

Qeyd: Bu maddədə nəzərdə tutulmuş cinayətə görə məsuliyyət erkən evliliyə daxil olan yetkinlik yaşına çatmış şəxsə münasibətdə həmin şəxslə zərərçəkmiş şəxsin yaş fərqi beş ildən çox olduqda yaranır.”.

Maddə ۳. Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsində (Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2016, № ۲ (I kitab), maddə ۲۰۲ (Cild I); 2024, № ۱, maddə ۱۸, № ۲, maddə ۱۳۵, № ۴, maddə ۳۶۲; Azərbaycan Respublikasının 2024-cü il 29 mart tarixli 1116-VIQD nömrəli, 5 aprel tarixli 1127-VIQD nömrəli, 19 aprel tarixli 1134-VIQD nömrəli və ۷ may tarixli 1148-VIQD nömrəli qanunları) aşağıdakı dəyişikliklər edilsin:

۳.۱. ۴۳.۱-ci maddəyə “۱۵۷‒۱۸۸,” rəqəmlərindən sonra “۱۸۹-۱, ۱۸۹-۳.۲,” rəqəmləri əlavə edilsin;

۳.۲. ۲۱-ci fəslin adında “Siyasi, sosial və əmək hüquqları” sözləri “İnsan və vətəndaşın hüquq və azadlıqları” sözləri ilə əvəz edilsin;

۳.۳. aşağıdakı məzmunda 189-1 – ۱۸۹-۳-cü maddələr əlavə edilsin:

“Maddə ۱۸۹-۱. On altı yaşına çatmayan şəxs barəsində evliliyə dair sövdələşməyə daxil olma

On altı yaşına çatmayan şəxs barəsində onun və ya evliliyə daxil olmaq niyyətində olan digər şəxsin valideynləri və ya onları tərbiyə etmək vəzifəsi daşıyan şəxslər və ya evliliyə daxil olmaq niyyətində olan yetkinlik yaşına çatmış şəxs tərəfindən nişanlanmaya və ya evliliyə dair digər sövdələşməyə daxil olmağa görə –

min manatdan iki min manatadək məbləğdə cərimə edilir və ya işin hallarına görə, pozuntunu törədənin şəxsiyyəti nəzərə alınmaqla bir aydan iki ayadək müddətə inzibati həbs tətbiq olunur.

Qeyd: Bu maddədə nəzərdə tutulmuş əmələ görə inzibati məsuliyyət həmin əməli törətmiş evliliyə daxil olmaq niyyətində olan yetkinlik yaşına çatmış şəxsə münasibətdə bu şəxslə zərərçəkmiş şəxsin yaş fərqi beş ildən çox olduqda yaranır.

Maddə ۱۸۹-۲. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin erkən evliliyi ilə bağlı mərasimlərin keçirilməsi

۱۸۹-۲.۱. İctimai iaşə obyektlərini idarə edən şəxslər tərəfindən yetkinlik yaşına çatmayan şəxslərin erkən evliliyi ilə bağlı mərasimlərin (nişan, toy və digər mərasimlər) keçirilməsinə görə –

fiziki şəxslər min manatdan min beş yüz manatadək məbləğdə, vəzifəli şəxslər üç min manatdan dörd min manatadək məbləğdə, hüquqi şəxslər altı min manatdan doqquz min manatadək məbləğdə cərimə edilir.

۱۸۹-۲.۲. Bu Məcəllənin 189-2.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş xətanın inzibati tənbeh almış şəxs tərəfindən inzibati tənbeh vermə haqqında qərar qüvvəyə mindiyi gündən bir il ərzində təkrar törədilməsinə görə –

fiziki şəxslər iki min manatdan iki min beş yüz manatadək məbləğdə, vəzifəli şəxslər beş min manatdan altı min manatadək məbləğdə, hüquqi şəxslər on min manatdan on üç min manatadək məbləğdə cərimə edilir.

Qeyd: Bu maddədə “erkən evlilik” dedikdə yetkinlik yaşına çatmayan şəxslə nikah bağlamadan ailə qurmaq məqsədilə yaradılan ittifaq başa düşülür.

Maddə ۱۸۹-۳. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxslər barəsində dini kəbinkəsmə

۱۸۹-۳.۱. Yetkinlik yaşına çatmayan şəxs barəsində dini kəbinkəsməyə görə –

fiziki şəxslər min manat məbləğində cərimə edilir.

۱۸۹-۳.۲. Bu Məcəllənin 189-3.1-ci maddəsində nəzərdə tutulmuş xətanın inzibati tənbeh almış şəxs tərəfindən inzibati tənbeh vermə haqqında qərar qüvvəyə mindiyi gündən bir il ərzində təkrar törədilməsinə görə –

fiziki şəxslər iki min manat məbləğdə cərimə edilir və ya işin hallarına görə, pozuntunu törədənin şəxsiyyəti nəzərə alınmaqla on beş gündən bir ayadək müddətə inzibati həbs tətbiq olunur.”.

Maddə ۴. Bu Qanun 2025-ci il iyulun 1-dən qüvvəyə minir.

İlham Əliyev

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 28 iyun 2024-cü il

منبع متن قانون: وب سایت ریاست جمهوری آذربایجان

تهیه و تنظیم: هیات تحریریه وکلاپرس