وکلاپرس ـ آخر هفته گذشته کانون وکلای دادگستری مرکز اقدام به انتشار پیش نویس منشور اخلاق حرفه‌ای وکالت کرد؛ پیش نویسی که در آن از حقوقدانان خواسته شد تا نظرات و دیدگاه های خود را درباره این متن به آن نهاد ایمیل کنند. به نظر می‌رسد با توجه به احتمال زیاد تصویب این متن در جلسه روز یکشنبه (۱۸ خرداد) عملا مهلت داده شده برای اعلام نظر، نتیجه مثمرثمری نخواهد داشت.
با این حال نبود منشور اخلاق حرفه ای در عرصه وکالت ایران، همیشه به عنوان یکی از کمبودهای این نهاد تخصصی ذکر شده که انتقادات زیادی را متوجه این نهاد کرده است. در ادامه متن این پیش نویس را خواهید خواند:
پیش‌نویس
منشور اخلاق حرفه‌ای وکالت
(نسخه ویراسته سوم مورخ سیزدهم خردادماه ۱۳۹۹)
مقدمه
ادامه حیات جامعه‌ای مبتنی بر آرای مردم وابسته به شناخت این مفهوم است که عدالت تنها بر قوانینی استوار می‌باشد که در آن‌ها کرامت افراد جامعه محترم شمرده شود. چنین قوانینی اجرای عدالت را تضمین می‌کنند و بدون آن‌ها، قدرت‌هایی بدون محدودیت حقوق اشخاص را خدشه‌دار می‌کنند و حاکمیت قانون از میان می‌رود.
وکلا، به‌عنوان سربازان عدالت، نقشی حیاتی در صیانت از قانون در جامعه ایفا می‌کنند که اجرای این نقش نیازمند فهمی درست از ارتباط و کارکرد آن‌ها در سیستم قضایی است.
وکیل به‌منظور اجرای وظایف حرفه‌ای خود، ممکن است نقش‌های متفاوتی را بر عهده گیرد که هرکدام نیازمند انجام تکالیفی گوناگون است. همه شرایطی که وکیل با آن روبه‌رو می‌شود قابل پیش‌بینی نیست، ولی اصول اخلاق حرفه‌ای هدایتگر و چراغ راه اوست.
این منشور سندی است راهبردی که اصول اخلاقی و شئون معنوی و ارزشی کانون وکلا در آن احصا شده است. هدف از تصویب این منشور کمک و حمایت از وکلا برای رعایت اخلاق حرفه‌ای و حفظ شأن و ارتقای جایگاه این حرفه است. اخلاق حرفه‌ای در راستای جلب اعتماد عمومی به وکیل نقشی مؤثر را ایفا می‌کند.
منشور اخلاق حرفه‌ای وکالت نقشه راهی برای نیل به اهداف والای اخلاقی است که اصول و معیارهایی برای سنجش درستی یا نادرستی رفتارهای وکلا را ارائه می‌دهد. وکیل با تکیه‌بر وجدان خود و به‌منظور حفظ اعتماد و احترام جامعه به وکلا، باید خود را ملزم به رعایت بالاترین درجه اخلاق حرفه‌ای بداند. از میان رفتن این احترام و اعتماد بدترین پیشامد برای حرفه وکالت است. تا زمانی که وکلا در چارچوب این اصول حرکت کنند، وکالت حرفه‌ای شریف باقی خواهد ماند.
بیشتر بخوانید: وکالت و چالش‌های اخلاقی(مصاحبه با استاد فلسفه اخلاق دانشگاه تهران)
فصل نخست؛ اصطلاحات راهبردی
وکیل – کارآموز
فردی است که پروانه خود را از یکی از کانون‌های وکلای دادگستری مطابق قوانین و مقررات اخذ کرده است. در این منشور برای پرهیز از تکرار از واژه وکیل برای اشاره به کارآموز نیز استفاده می‌شود.
موکل
شخصی است که برای دریافت خدمات حقوقی به وکیل دادگستری مراجعه و برای انجام این امور با او قرارداد، اعم از کتبی و شفاهی، منعقد می‌کند.
محکمه
نهادی است اعم از مراجع قضایی، شبه قضایی، اداری و انتظامی، شوراهای حل اختلاف، هیئت‌های داوری و تمام نهادهایی که به‌موجب قانون صلاحیت رسیدگی به دعاوی، شکایات و تخلفات اشخاص را دارند.
تعارض منافع
نفع چیزی است که طرفین عقد وکالت به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم از آن بهره‌مند یا به‌واسطه آن متضرر می‌شوند. تعارض منافع شرایطی است که در آن احتمال تقابل و خدشه‌دار شدن منافع شخصی وکیل یا موکل، منافع اشخاص ثالث مانند بستگان، شرکای کاری، سایر وکلایی که در دفتر مشترک و یا در مؤسسه حقوقی فعالیت می‌کنند برود، به‌نحوی‌که از مصادیق منفعت مشترک باشد و درنتیجه صداقت و وصف امانت‌داری وکیل را موردتردید قرار دهد.
رضایت موکل
به معنای اعلام تأیید صریح یا ضمنی موافقت موکل با انجام امور مربوط به وکالت از سوی وکیل در زمان انعقاد قرارداد و یا در حین انجام موضوع وکالت است.
آزادی موکل و وکیل
موکل در انتخاب وکیل و انعقاد عقد وکالت با وی آزاد است و وکیل نیز جز در مواردی که به‌واسطه موازین حرفه‌ای خاص یا قوانین موجود منع شده باشد در انتخاب یا رد پرونده قضایی آزاد است.
مؤسسات حقوقی
اشخاص حقوقی هستند که مطابق قانون و نظامات کانون وکلای دادگستری تأسیس شده باشند.
فصل دوم؛ اصول اساسی حرفه وکالت
استقلال
استقلال وکیل دادگستری تضمین‌کننده ارائه خدمات حقوقی صحیح و مناسب به موکل است. وکیل دادگستری باید آزادانه و بدون بیم و هراس از اعمال فشارهای سیاسی جناح‌های حاکمیتی، در چارچوب قوانین و نظامات حقوقی کشور، از حقوق موکل خود دفاع کند. ازاین‌رو، به‌منظور تحقق عدالت، وکیل دادگستری نباید وابستگی‌های جناحی و عقیدتی خود را در انجام امور وکالت مداخله دهد.
وکیل باید از هر اقدامی که موجب صدمه به استقلال او می‌شود بپرهیزد و مراقبت کند که اخلاق حرفه‌ای وکالت را برای خوشایند اشخاص زیر پا نگذارد. اگر مشاوره وکیل صرفاً برای خوشایند مراجعه‌کننده، حفظ منافع شخصی وکیل یا ناشی از فشارهای خارجی باشد و در آن‌ها اخلاق حرفه‌ای رعایت نشود، هیچ‌گونه ارزشی ندارد.
صداقت و شرافت
صداقت، به معنای التزام به حقیقت، اصلی اساسی و مهم است که در حرفه وکالت باعث ماندگاری و پایداری نام وکیل خواهد شد. وکیل دادگستری باید در رفتار و گفتار خود صادقانه واقعیت‌ها و آنچه را در عالم خارج وجود دارد بیان کند. کتمان حقایق و تحریف واقعیت‌ها برخلاف اخلاق حرفه‌ای وکالت و شأن و جایگاه وکیل در جامعه است.
شرافت وکیل دادگستری به معنای پایبندی به اصول حرفه‌ای وکالت است. وکیل دادگستری موظف است خود را همان‌گونه که هست معرفی کند. ازاین‌رو، توجه دقیق به ارزش‌ها و اخلاق حرفه‌ای از ویژگی‌های یک وکیل شرافتمند است. وکیل دادگستری، به‌عنوان مأوا و پناه عدالت جویان، باید در انجام امور وکالت، چه در برخورد با مراجع قضایی و چه در رفتار با موکلین خود، همواره شرافت و صداقت را پیشه قرار دهد و از بیانات خلاف واقع دوری کند و در راستای حفظ اعتماد مراجعه‌کنندگان بکوشد.
حفظ اسرار حرفه‌ای
طبیعت حرفه وکالت ایجاب می‌کند که وکیل امین اسرار و مرجع مکاتبات محرمانه مراجعین باشد. بدون تضمین حفظ اسرار، اعتمادی به وجود نخواهد آمد؛ بنابراین، حفظ اسرار حرفه‌ای حق موکل و تکلیف اساسی وکیل است. این تعهد به نفع دستگاه قضایی و مراجعین وکیل است.
وکیل باید کلیه اسرار مربوط به اطلاعات محرمانه‌ای را که در چارچوب فعالیت حرفه‌ای خود از آن‌ها آگاه می‌شود حفظ کند. این تعهد مقید به زمان خاصی نیست و وکیل باید پرسنل، همکاران و کلیه اشخاصی را هم که با او در ارتباط هستند ملزم به حفظ اسرار حرفه‌ای کند. درصورتی‌که بعداً وکیل وکالت شخصی را علیه موکل پیشینش بر عهده بگیرد، حفظ اسرار حرفه‌ای وی الزامی است.
اصول اخلاقی در مناسبات حرفه‌ای وکیل
۱. روابط وکیل و موکل
۱-۱: وکیل باید حتی‌الامکان شیوه‌های مختلفی را که برای نیل به اهداف موردنظر موکل وجود دارد به اطلاع ایشان برساند و در خصوص شیوه حل‌وفصل اختلاف (مصالحه یا ترافع) منافع و مصالح موکل را در چارچوب مقررات قانونی لحاظ کند، لیکن در سایر موارد همچون تشریفات دادرسی و نحوه اقامه دعوا بر اساس تخصص و دانش خود رفتار کند.
۱ -۲: وکیل باید به سوگند وکالت خود که مشتمل است بر حفظ آزادی، استقلال، شرافت، امانت، صداقت و درستکاری مفید باشد و همچنین با احساس مسئولیت کامل اسرار موکلین خود را حفظ کند و در انجام تکالیف حرفه‌ای به جهت ملاحظات شخصی کوتاهی نکند.
۱-۳: موکل در تمام مراحل دادرسی اختیار دارد که در خصوص نحوه پیشرفت کار نظرات خود را به وکیل اعلام کند و درصورتی‌که موارد خواسته‌شده برخلاف مصلحت وی در پیشرفت کار نباشد (امور تخصصی حقوقی)، وکیل باید نظرات موکل را اعمال کند.
۱-۴: وکیل درعین‌حال که از حقوق مشروع موکل خود دفاع می‌کند، باید در مقابل بی‌عدالتی‌ها و اقدامات غیرقانونی‌ای که بر ایشان تحمیل‌شده یا دادرسی عادلانه را مخدوش کرده است سکوت اختیار نکند و برای اجرای عدالت تمام اهتمام خود را به کار گیرد.
۱-۵: وکیل باید از پذیرش دعاوی واهی که علت و انگیزه آن اطاله دادرسی یا آزار و اذیت طرف مقابل باشد خودداری کند و هرگاه که دراثنای دادرسی بر این امر واقف شد، از ادامه وکالت در پرونده به طریق‌های خودداری کند که در عین اجرای عدالت ضرری نیز به موکل خود وارد نکند.
۱-۶: اگرچه در پرونده‌های علیه منافع عمومی و ملی شخص حق دارد که وکیلی را اختیار کند و وکیل نیز مکلف به دفاع از موکل خود است، وکیل باید بکوشد که در راستای حفظ منافع عمومی و ملی و با رازداری و مراقبت از اسناد و مدارک در دفاع از موکل تمامی تلاش خود را بکند و در این مورد درباره حفظ اسرار بکوشد.
۱-۷: وکیل نباید حصول نتیجه مطلوب موکل در دعوا را به‌طور صریح یا ضمنی تضمین کند.
۱-۸: وکیل نباید از موکل وجوهی را تحت عنوان وام، قرض و یا عناوین مشابه دریافت کند، مگر اینکه موکل مؤسسه مالی یا شرکتی باشد که اساساً فعالیت آن اعطای وام یا قرض‌الحسنه به عموم مردم است.
۱-۹: وکیل باید تعهدات قراردادی خود را در مدت‌زمان متعارف و مناسب انجام دهد.
۱-۱۰: وکیل نباید انجام اقدامات مقتضی را به اواخر مواعد قضایی و قانونی بسپارد.
۲. اصول اطلاع‌رسانی به موکل
۲-۱: وکیل باید به‌منظور اطلاع‌رسانی از روند پیشرفت دعوا یا مواردی که باید با اطلاع موکل صورت پذیرد به یکی از طرق متعارف موکل را آگاه سازد و هرگاه در قرارداد وکالت طریق خاصی برای اطلاع‌رسانی پیش‌بینی‌شده باشد، موظف به رعایت آن است.
۲-۲: وکیل باید از تنظیم قرارداد با موکل و به‌کارگیری مطالب و عناوین گمراه‌کننده که موکل معنای آن را نمی‌داند، وی را به‌اشتباه می‌اندازد و یا مصداق عناوین خلاف است بپرهیزد.
۲-۳: وکیل باید در صورت تغییر محل دفتر و یا شماره‌های تماس خود، بلافاصله به شیوه متعارف موکلین خود را در جریان قرار دهد.
۲-۴: وکیل نباید فعالیت‌های خود را در نظر عموم به نحوی جلوه دهد که توهم داشتن تخصص انحصاری، اختیارات فراقانونی، وابستگی به ارگان‌ها و یا نهادهای حکومتی و نفوذ نزد مراجع امنیتی و یا قضایی به‌واسطه سوابق و روابط شخصی، اجرایی یا قضایی خود ایجاد کند.
۳. تعارض منافع
۳-۱: وکیل نباید بدون اجازه موکل پیشین، وکالت شخصی را بر عهده بگیرد که نتایج عملی‌اش موجب:
- اطلاعات موکل پیشین افشا و درنتیجه منافع وی نقض شود؛
- تعارض منافع شخصی وکیل یا تعهدات وی در رابطه با اشخاص ثالث یا دیگر موکلین وی شود.
۳-۲: مؤسسات حقوقی مجاز نباید وکالت طرفین دعوا و یا اشخاص ثالث را به‌طور هم‌زمان در یک پرونده قبول کنند و یا وکالت شخصی را در پرونده‌ای بر عهده بگیرند که منافع او در تعارض با منافع شخصی باشد که سابقاً وکالت او را در همان پرونده بر عهده داشته و یا در همان موضوع به او مشاوره حقوقی داده‌اند.
۴. رفتار مناسب در برابر موکل و طرف دعوا
۴-۱: شأن حرفه وکالت ایجاب می‌کند که وکیل در تمام مراحل دادرسی در برابر موکل و طرف دعوا با حسن نیت، رعایت ادب و احترام رفتار کند و عدالت و قانون را برای احقاق حق مدنظر قرار دهد و از غرض‌ورزی و مداخله در موارد شخصی طرف دعوا بپرهیزد.
۴-۲: هرگونه توافق و مذاکره وکیل با طرف دعوا باید بااطلاع و رضایت موکل باشد.
۴-۳: وکیل نباید مانع دسترسی طرف مقابل دعوا به مدارک و شهود شود و یا به‌صورت غیرقانونی مدارکی را که ادله دعوا محسوب می‌شوند تغییر، تخریب یا مخفی کند. همچنین وکیل نباید شخص دیگر را ترغیب به انجام چنین اعمالی کند.
۵. اخذ حق‌الوکاله‌های متناسب و ضروری
۵-۱: میزان حق‌الوکاله باید منصفانه و متناسب باشد. تناسب حق‌الوکاله بر اساس معیارهایی چون پیچیدگی موضوع پرونده، ارزش مالی خواسته موکل، مهارت‌های موردنیاز برای انجام خدمات حقوقی، تجربه و اعتبار وکیل، عرف وکلا، زمان و نیروی انسانی موردنیاز برای پیشبرد پرونده و محدودیت زمانی موجود تعیین می‌شود.
۵-۲: وکیل نباید هزینه‌های غیرمتعارف را از موکل مطالبه کند، مگر اینکه این هزینه‌ها عرفا مرتبط با انجام موضوع وکالت و مطابق قانون قابل پرداخت باشد.
۶. رفتار مناسب وکیل در برابر دستگاه قضایی و سایر مراجع قانونی
۶-۱: وکیل موظف است به‌واسطه همکاری با دستگاه قضا احترام و نزاکت را در برابر مقامات قضایی و سایر مراجع صالح رعایت کند و درعین‌حال با شجاعت، بدون ترس و واهمه جهت احقاق حقوق موکل بکوشد.
۶-۲: وکیل موظف است وکالت‌های ارجاعی از جانب دستگاه قضا مانند وکالت‌های تسخیری و معاضدتی را در حدود قانون بپذیرد و تمامی تلاش خود را برای حفظ حقوق موکل به کار گیرد.
۶-۳: وکیل باید آزادی و استقلال حرفه خود را حفظ کند و در صورت مشاهده بی‌عدالتی و رسیدگی برخلاف قانون توسط مرجع قضایی و سایر مراجع قانونی، مراتب را باهدف اجرای عدالت به اطلاع موکل برساند و در صورت درخواست وی، مراجع ذیصلاح را آگاه سازد.
۶-۴: وکیل باید در اظهارات خود در مقابل قاضی و محکمه صداقت داشته باشد و از انجام اموری که تنها موجب اطاله دادرسی می‌شوند بپرهیزد. چنانچه وکیل متوجه اشتباه در اظهارات گذشته خود به دادگاه شود، باید آن را تصحیح کند و همچنین از ارائه اطلاعات گمراه‌کننده و یا تشویق و راهنمایی موکل و یا شهود به بیان اظهارات خلاف واقع خودداری کند.
۷. رفتار مناسب در برابر همکاران و صنف وکالت
۷-۱: رفتار توأم با احترام، انصاف، ادب و صداقت با همکاران، پرهیز از غرور و تحقیر سایر همکاران و تکریم و حفظ حرمت وکلای پیشکسوت از ویژگی‌های یک وکیل اخلاق مدار است.
۷-۲: وکیل باید در مقام دفاع، همکاران خود را به‌صورت مؤدبانه و با القاب محترمانه خطاب کند.
۷-۳: وکیل نباید موکل خود یا طرف مقابل را علیه وکلای دیگر تحریک کند و باید از بدگویی و بی‌ارزش جلوه دادن اقدامات دیگر وکلا خودداری و از نظردهی درباره پرونده سایر وکلا بدون رضایت ایشان بپرهیزد.
۷-۴: وکیل موظف است به‌محض استعفا، عزل یا ضم وکیل دیگر بنا به درخواست موکل یا وکیل اخیر کلیه اسناد و مدارک پیگیری و دفاع از حقوق موکل را در اختیار وکیل جدید بگذارد. هر نوع گروکشی اسناد و مدارک در برابر موکل، همانند انعقاد قرارداد وکالت به‌صورت بلاعزل، ممنوع است.
۷-۵: وکیل نباید بدون اطلاع وکیل طرف مقابل جلسه‌ای غیرمتعارف با موکل وی داشته باشد، مگر اینکه به‌موجب قوانین و یا تصمیم دادگاه تجویز شده باشد.
۸. روابط وکیل با کانون وکلای دادگستری
کانون وکلا خانه صنفی جامعه وکالت است و کرامت انسانی وکلا در خانه صنفی‌شان باید در چارچوب مقررات و نظامات رعایت شود و درعین‌حال وکلا هم در زمان مراجعه به کانون وکلا باید متقابلاً در برخورد با مدیران، سایر ارکان کانون و کارمندان اصول اخلاق حرفه‌ای را رعایت کنند.
۹. اصول اخلاق حرفه‌ای وکیل در فضای مجازی
۹-۱: ازآنجاکه فضای مجازی جزء لاینفک مناسبات اجتماعی و تبادل آرا و عقاید عموم اقشار محسوب می‌شود و از سوی دیگر وسیله‌ای مناسب برای پیوندها و ارتباطات و اطلاع‌رسانی است، به وکلا توصیه می‌شود با بهره‌مندی از این فناوری در جهت ارتقای علمی و مناسبات حسنه از هرگونه رفتارهای دون شأن وکالت و بی‌اخلاقی و بداخلاقی در فضای مجازی بپرهیزند.
۹-۲: وکلا در فضای مجازی ضمن پایبندی به اخلاق حرفه‌ای باید چنان رفتار کنند که در مناسبات حقیقی توصیه‌شده است. ازاین‌رو، حفظ حرمت همکاران، دستگاه قضایی، قضات و مسئولین دولتی و سایر اقشار بر ایشان واجب است و باید به هرگونه نظر و عقیده‌ای از هر گروه و اقلیتی احترام بگذارند. رعایت اصول و قواعد پیشنهادشده در این منشور در فضای مجازی نیز مرعی است.
۹-۳: وکیل باید از انتشار تصاویر خصوصی سایر وکلا و موکلان و یا پیام‌های شخصی ایشان در فضای مجازی و یا انتشار تصاویر برخلاف شئون وکالت در گروه‌ها و شبکه‌های اجتماعی که موجب نمایش چهرهای نادرست از جامعه وکالت می‌شود بپرهیزند.
منبع: کانون وکلای مرکز