سازمان همکاری شانگهای Shanghai Cooperation Organization

وکلاپرس- جمهوری اسلامی ایران پس از سال ها انتظار و تلاش سیاسی به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شد.سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین المللی برای همکاری های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی است که گاهی به آن «ناتوی آسیایی» هم گفته می شود.

تاریخچه سازمان همکاری شانگهای

این سازمان ابتدا در سال ۱۹۹۶ با نام «شانگهای ۵» با مشارکت ۵ کشور قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان تشکیل شد و با پیوستن ازبکستان در سال ۲۰۰۱ به «سازمان همکاری شانگهای» (Shanghai Cooperation Organization) تغییر نام داد.

سازمان همکاری شانگهای از دل رقابت قدرت های بزرگ برسر منطقه ژئوپلیتیک آسیای میانه پس از فروپاشی اتحد جماهیر شوروی ظهور کرد.

اعضای ناظر و کامل سازمان

علاوه بر اعضای اصلی، ابتدا مغولستان در سال ۲۰۰۴ و یک سال بعد ایران، پاکستان، هند و افغانستان در سال ۲۰۰۵ و پس از آن بلاروس به عنوان عضو ناظر به این سازمان ملحق شدند.

هند و پاکستان در سال ۲۰۱۵ به عنوان عضو کامل سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شدند.

عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای

ایران در سال ۲۰۰۵ به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای پیوست و یک سال بعد برای عضویت کامل در این سازمان درخواست داد.

عضویت در این سازمان بین المللی به عنوان معاهده بین المللی که هیچ کشور غربی در آن حضور نداشت، با توجه به ایجاد سیاست نگاه به شرق برای ایران بسیار مهم بود.

سرانجام پس از انتظاری طولانی در اجلاس بیست و یکم سران در سال ۲۰۲۱، با عضویت کامل جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای موافقت شد.

اهمیت سازمان همکاری شانگهای برای جمهوری اسلامی ایران شاید از آنجا معلوم شود که حسن روحانی رییس جمهور سابق هم نخستین سفر خارجی خود به عنوان رییس جمهور در سال ۱۳۹۲ را به بیشکک پایتخت قزاقستان برای شرکت در سیزدهمین اجلاس سازمان انجام داد.

نهایتا سید ابراهیم رئیسی رییس جمهور فعلی در نخستین سفر خارجی خود به عنوان رییس جمهور برای شرکت در اجلاس بیست و یکم سازمان، از دوشنبه پایتخت تاجیکستان با دست پر باز گشت.

همکاری های امنیتی

مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم، جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود.

«ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم» سازمان همکاری شانگهای در نشست ژوئن ۲۰۰۴ در شهر تاشکند در ازبکستان تهیه و تصویب شد. این سازمان در سال ۲۰۰۶ اعلام کرد که بر اساس مفاد توافقنامه منطقه‌ای، با قاچاق مواد مخدر در طول مرزهای کشورهای عضو مبارزه خواهد کرد.

همکاری های نظامی؛ ناتوی شرقی

یک مقام روسی در آوریل ۲۰۰۶ اعلام کرد پیمان همکاری شانگهای قصد ندارد به سازمانی نظامی (مشابه پیمان ناتو یا پیمان ورشوی سابق) تبدیل شود ولی ممکن است برای مقابله با تهدیدهای روزافزون تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری نیاز به استفاده از نیروهای ارتش کشورهای عضو به وجود آید.

در همین راستا کشورهای عضو تاکنون چندین مانور مشترک نظامی به اجرا گذاشته‌اند.

بیشتر بخوانید:

• نگاهی به تاریخچه طرح و محتوای برنامه همکاری جامع ایران و چین
• چند دلیل برای نگرانی نسبت به سند جامع همکاری ایران و چین
• نگاهی به الزام قانونی انتشار مفاد سند راهبردی ایران و چین

همکاری های اقتصادی

چهارچوب توافقنامه همکاری اقتصادی کشورهای عضو پیمان نخستین بار در نشست مورخ ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۳ تهیه و به امضا رسید.

در این نشست رئیس دولت چین پیشنهاد کرد که برنامه بلندمدتی برای تشکیل منطقه آزاد تجاری در سازمان تهیه شود.

باشگاه نفت؛ رقابت با اپک

در کنفرانس بین‌المللی «سازمان همکاری شانگهای: دستاوردها و دیدگاه‌ها» (SCO: Results and Perspectives) در شهر آلماتی پایتخت قزاقستان نماینده وزارت خارجه روسیه اعلام کرد که روسیه فکر بنیان‌گذاردن تشکیلاتی بین‌المللی با نام «باشگاه انرژی» را در سر می‌پروراند.

توازن قدرت در جهان چندقطبی

کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای روی هم بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان می‌باشند.

مساحت کشورهای عضو این سازمان روی هم ۳۵.۲۴۱.۴۱۲ کیلومتر مربع یا در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین است.

همچنین هشت کشور عضو در حدود ۳ میلیارد و ۱۵۴ میلیون نفر جمعیت دارند که در حدود ۴۲ درصد جمعیت جهان را شامل می‌شود.

اساس‌نامه سازمان همکاری شانگهای بر شفافیت عملکرد و بی‌طرفی نظامی آن تأکید می‌کند. علی‌رغم این موضوع، شکی نیست که سازمان همکاری شانگهای نقش موازنه دهنده‌ای در صحنه بین‌المللی خصوصاً در مقابل پیمان ناتو ایفا می‌نماید.

تلاش های ناکام آمریکا

ایالات متحده آمریکا درخواستی جهت عضویت به عنوان عضو ناظر به سازمان همکاری شانگهای ارائه کرده بود، اما این درخواست در سال ۲۰۰۵ از طرف سازمان رد شد.

سازمان همکاری شانگهای از آمریکا خواسته‌است که پایگاه‌ها و نیروهای نظامی خود را از خاک تمام کشورهای عضو خارج سازد.

پس از این درخواست، دولت قرقیزستان رسماً از آمریکا درخواست کرد که برنامه خروج نیروهای آمریکایی و تعطیلی پایگاه هوایی نظامی کِی۲ را از این کشور را سریعاً تهیه و اعلان کند.